Ton Bach - Machinist bij suikerfabriek WONJI in Ethiopië
Otto Bleker stuurde mij in juli 2018 twee fotoalbums van Ton Bach die korte tijd werkte als machinist bij de suikerfabriek Wonji in Ethiopië. Net na WO II gingen bedrijven als Stork, Werkspoor en Heemaf verder waar ze al vanaf 1900 mee begonnen waren; Het bouwen en inrichten van fabrieken over de hele wereld, zoals suikerfabriek WONJI in Ethiopië. Rondom de fabrieken ontstonden dorpjes waar de ingenieurs, monteurs, machinisten, technici en andere werklui zich tijdelijk vestigden totdat het project klaar was en dan vertrok men weer (vaak naar een ander land) voor de volgende klus, zoals ook Ton Bach. Na zijn schooltijd (1944) gaat Ton Bach werken bij NV Stoomvaartmaatschappij Nederland en werkt daar tot 1951 als machinist op het schip. Daarna gaat hij enkele jaren werken als machinist bij suikerfabriek Wonji in Ethiopië. De fotoalbums die hij ons naliet zijn uniek en geven een mooi beeld hoe het er tussen 1951 en 1955 aan toe ging. De hele Nederlandse industrie was bij dit project betrokken. Ton Bach heeft de meeste foto's voorzien van een korte beschrijving. Klik op de foto's om te vergroten.
Ton Bach (links) tijdens de installatie van een machine in suikerfabriek Wonji (1951).
600 KW Stork tegendrukturbine met Heemaf generator geleverd aan suikerfabriek WONJI in opdracht van de H.V.A. in de proefstand van de Stork fabriek (1953). Bron: Geheugenvannederland.nl (Stork archief).
Luchtfoto suikerfabriek WONJI in Ethiopië uit het album van Ton Bach.
Piet Kromwijk - monteur van Werkspoor RMO voor SF Metahara in Ethiopië (1968/1969)
Suikerfabriek Metahara was de derde suikerfabriek in Ethiopië die in opdracht van de H.V.A. Ethiopia (Handels Vereniging Amsterdam Ethiopia) werd opgericht na de tweede Wereldoorlog. De Handels Vereniging Amsterdam (HVA) was ooit een van de grootste koloniale ondernemingen ter wereld met in 1928 in totaal 36 bedrijven in Nederlands-Indië en 170.000 arbeiders in dienst. De economische crisis van de jaren dertig overleefde het bedrijf nog, de Japanse bezetting van Nederlands-Indië betekende het einde voor de onderneming in Indonesië. Nadat Soekarno de suikerfabrieken nationaliseerde zocht de HVA mogelijkheden in andere landen. In 1951 ging de H.V.A. aan de slag in Ethiopië met het cultiveren van een moerasgebied langs de Awash-river om zo het verbouwen van suikerbieten mogelijk te maken. In 1954 werd de eerste fabriek in Wonji geopend, In 1962 in het nabijgelegen Sjoa een tweede en in 1969 opende de derde fabriek in Metahara. Stork, Heemaf en Werkspoor waren de grote Nederlandse bedrijven uit die tijd die in opdracht van de HVA deze projecten mochten uitvoeren.
In 2018 bestond Stork 150 jaar en er waren diverse tentoonstellingen, lezingen en presentaties in Hengelo over o.a. de suikerfabrieken in Ethiopië. Eind 2018 stuurde Bets Kromwijk een aantal foto's en bouwtekeningen van suikerfabriek Metahara in Ethiopië. Haar man werkte vroeger enige tijd als monteur van Werkspoor RMO tijdens de bouw en inrichting van SF Metahara in Ethiopië. De foto's geven een mooi beeld van de bouw van de suikerfabriek in 1968/1969, maar ook het sociale leven in en rondom de fabriek. De foto's zijn deels ook gebruikt in lezingen die werden gegeven in Museum Hengelo.
Links zien we Piet Kromwijk, rechts een collega.
Piet Kromwijk was 42 jaar in dienst als monteur bij Werkspoor RMO en werd regelmatig uitgezonden voor projecten in Nederland, maar ook naar Saoedi-Arabië en Ethiopië. Van september 1968 tot maart 1969 werkte hij als monteur bij suikerfabriek Metahara in Ethiopië. Collega's die daar werkten waren o.a. Willem van Essen, ? Pols en Ab Smink.
Hendrik Buursink - 50 jaar Heemaf / Holec Projects
Wynand Buursink stuurde mij een aantal foto's van zijn vader die in totaal 50 jaar bij de Heemaf in Hengelo heeft gewerkt. Hij werkte van 1942 tot 1992 bij de Heemaf (later Holec Projects).
Hieronder in het kort zijn loopbaan bij de Heemaf en bij Holec.
Hendrik Buursink werd geboren in 1928. Na 7 jaren lagere school (Leusveen school) begint hij op zijn 14e (14-9-1942) als loopjongen bij de Heemaf bij het Centrale Postbureau. Hij werkt daar 1 jaar. Daarna gaat hij naar de afdeling lichtdruk en vanaf 1952 werkt hij bij de afdeling prijscalculatie.
Hendrik Buursink als jongste medewerker bij de Heemaf (1942). Bron: Wynand Buursink.
Hendrik volgt verschillende interne cursussen in de avonduren.
1942-1943 de Ambachtsschool
1943-1948 de Handelsavondschool
1943-1954 cursus Werktuigbouwkunde
1946 - De Heemaf ontvangt schoenzolen voor zijn medewerkers n het kader van een actie van directeur Keus die via bevriende relaties van General Electric uit de Verenigde Staten in het bezit kwam van schoenzolen voor zijn personeel. Na de oorlog was er gebrek aan alles, dus zelfs schoenzolen waren zeer welkom. De jongeman zittend aan de tafel is Hendrik Buursink. Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle. Meer info over deze foto.
In 1949 tot 1950 dient Hendrik Buursink als militair in Nederlands Indië en daarna komt hij weer terug bij zijn geliefde Heemaf en weer bij zijn oude afdeling (prijscalculatie). Tussen 1962 en 1967 is hij daar chef geworden. In 1972 zien we hem op de afdeling ADO, en vanaf 1978 op de afdeling OBI. In de jaren zestig van de vorige eeuw gaat de Heemaf op in de veel grotere HOLEC groep en uiteindelijk valt de Heemaf uit elkaar. De activiteiten worden dan elders in de HOLEC groep onder gebracht.
Biografie Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull (1863-1938)
Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull, elektriciteitspionier, sportman en fabrikant
Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull rond 1917. Bron: HHG
Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull (26-11-1863, Meppel - 08-09-1938 Doetinchem). Vader: Wolter Hendrik Crull (1828-1864). Moeder: Catharina Annette Kuiper (1831-1909). Echtgenote 1 Aleida Johanna Hendrika Dikkers (1865-1928). Echtgenote 2: Elisabeth Kühm. Kinderen: 4 dochters: Johanna (1895-1945), Catharina Annetta Jacoba (1897-1989), Woltera Hendrika (1900-1966 ) Aleida Johanna Hendrika (1902-1971)
Inleiding Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull werd geboren in 1863. Na de lagere school in de stad Groningen en een weinig succesvol verlopen HBS tijd in diezelfde stad, werkte hij enkele jaren in een fabriek in Borne. Hij pakte daarna de studie weer op. Ditmaal aan de technische hogeschool in Hannover, waar hij elektrotechniek studeerde.
In 1891 ontwikkelde hij veel activiteit voor het Amerikaanse bedrijf Thomson Houston' op de grote elektriciteitstentoonstelling in Frankfürt am Main. Direct na die tentoonstelling volgde een periode van drie jaren praktisch werken in de fabrieken van Thomson Houston en General Electric in de Verenigde Staten. Hij bezocht daar ook de Wereldtentoonstelling in Chicago van 1893.
Op 1 april 1894 begon hij in Borne een technisch bureau, dat zich aanvankelijk vooral toelegde op installatiewerk, op de handel in elektrotechnische materialen en op het stichten van openbare elektriciteitsbedrijven. In 1897 volgde zijn associatie met de werktuigbouwkundige ingenieur Willem Willink en stichtten zij samen de firma 'Hofstede Crull en Willink'.
Suikerfabrieken in Ethiopië - samenwerking Stork en Heemaf (1954 -1969)
Het Amsterdamse bedrijf HVA (Handels Vereniging Amsterdam) was voor de Tweede Wereldoorlog een van de grootste agrarische bedrijven ter wereld. Ze beheerden in Ned. Indië plantages met fabrieken en hadden meer dan 150.000 personeelsleden in dienst. Echter in 1957 werden alle zaken door Soekarno zonder een reële vergoeding genationaliseerd. De HVA zocht andere mogelijkheden en vond die in Ethiopië. Daar werden drie grote suikerfabrieken gerealiseerd. Belangrijk was hierbij de goede relatie tussen ons koningshuis en keizer Haile Selassie, nazaat? van koning Salomon, bekend uit de bijbel. En de geschiedenis herhaalde zich.
Dat waren Wonji 1954, Sjoa (Shoa) 1962 en Metahara 1969. De HVA werd hiermee de grootste investeerder in Ethiopië. Voor de bouw moest alles worden ingevoerd, moerassen werden drooggelegd, ziektes bestreden, wegen en woningen gebouwd. In 1974 werd er 130.000 ton suiker geproduceerd en waren 30.000 gezinnen van de fabrieken afhankelijk. Wonji ligt 80 km ten zuidoosten van de hoofdstad Addis Abeba, Sjoa 110 km ten zuidoosten en Metahara ligt 130 ten oosten ervan.
Schakelbord Heemaf (Wonji).
In de Tubantia van 1-12-2017 j.l. stond een leuk artikel dat mooi aansluit bij het artikel over de suikerfabrieken in Ethiopië. Willy Ahlers stuurde mij dit artikel.
In 1951 kreeg de HVA toestemming van de Ethiopische regering om op de Wonji vlakte een suikerfabriek te bouwen. Belangrijk was de Awashrivier die er langs stroomde. Veel problemen moesten worden overwonnen.
Heemaf en de ontwikkeling van de telefonie in Nederland (1931-1977)
Heemaf begon rond 1931 in Nederland met de productie van telefoontoestellen en het zelf maken van onderdelen werd zeer ver doorgevoerd. Slechts 1 centraal asje van de kiesschijf werd in Zwitserland ingekocht en de rest werd bij de Heemaf gemaakt en in elkaar gezet. De telefoontoestellen waren gemaakt van bakeliet en onverslijtbaar.
De ontwikkeling van de telefoon begon al veel eerder. Alhoewel anderen het idee van de telefoon ontwikkelden was het Alexander Graham Bell die op 14 februari 1876 patent vroeg op zijn uitvinding "verbetering van de telegrafie". Hij kreeg zijn patent op de telefoon op 7 maart 1876. Hij kreeg wel meer dan 500 processen aan zijn broek toen de belangrijkheid van de telefoon zichtbaar werd. Hij won ze allemaal. Het ontwikkelde apparaat werkte eerst niet goed. Pas op 10 maart 1876 lukte het hem zijn assistent Watson telefonisch op te roepen. "The Bell Telegraph Company" werd opgericht. Het zou een van de grootste telefoniebedrijven van de wereld worden.
Edison Thomas Alva Edison verbeterde de telefoon door toepassing van een koolmicrofoon. De eerste telefoons werkten zonder centrale; er was allen één verbinding tussen twee telefoons.
Eenfase elektromotor van de VIJF uit Doetinchem (1925 - 2018)
Jan Keuper stuurde mij een e-mail over de bijzondere elektromotor van de VIJF uit Doetinchem die hij nog in zijn bezit had. Hij heeft deze motor in de jaren zestig van de vorige eeuw gekocht voor een houtdraaibank die hij gebruikte en de motor werkt nog steeds. De oerdegelijke motor is gemaakt tussen 1925 en 1930 en dit is het eerste exemplaar dat ik ben tegen gekomen afkomstig van elektromotoren fabriek de VIJF uit Doetinchem, opgericht door Hofstede Crull in 1920. De fabriek heeft slechts 14 jaar bestaan en werd in zijn korte bestaan geteisterd door overstromingen en diverse branden, wat uiteindelijk tot het faillissement leidde in 1934. De motor is geschonken aan het Holec Historisch Genootschap en is binnenkort te zien bij Techniek Museum het Heim in Hengelo.
Een transformatorzuil (ook wel trafozuil of peperbus) is feitelijk een transformatorhuisje in de vorm van een reclamezuil. Deze transformatorzuilen verschenen aan het begin van de twintigste eeuw bij de aanleg van elektriciteitsnetten in vele steden als Amsterdam, Den Haag, Rotterdam, Den Bosch en Delft.
De bedenker was een Duitser, Ernst Theodor Amandus Litfaß. In Duitsland (Berlijn) werden deze "Litfaßsäulen" al in 1854 gebruikt als aanplakzuil voor het laatste nieuws en reclame, maar ook om wildgroei met aanplakbiljetten tegen te gaan. De zuilen kregen later een extra functie als telefoonkabelverdeler of transformatorhuisje. In het jaar 1884 plaatste het Duitse bedrijf "der Berliner Elektrizitätswerke AG" het allereerste transformatorhuisje in een zuil. De buitenkant van de transformatorzuil werd verhuurt door het elektriciteitsbedrijf als aanplak ruimte voor affiches waarmee extra inkomsten werden gegenereerd.
Compleet gemonteerde transformatorzuil op betonnen sokkel met uitsparingen voor kabelinvoer en afgenomen omhulsel. (1-12-1914), bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.
Tussen 1925 en 1928 leverde de combinatie Werkspoor/Heemaf zes elektrische locomotieven (nummers 3201 t/m 3206) aan het toenmalige Nederlands-Indië voor de verbinding Jakarta – Bogor en Batavia - Buitenzorg. De machines, met een vermogen van 1200 pk, hadden een maximumsnelheid van 75 km/h.
Unieke foto van de bouw van de eerste treinen voor Nederlands Indië van de serie 3201 tot 3206, bron: Stichting Old Hengelo
Op 07-11-1924 kwam het Koninklijk Instituut van Ingenieurs (spoorwegafdeling) bijeen om een proefrit te maken met de eerste in Nederland vervaardigde elektrische locomotief door de combinatie Heemaf/Werkspoor t.b.v. de "Nederlandsch Indische Staats Spoorwegen". Deze trein kreeg nummer 3201.
Onlangs kwam ik in het bezit van een groot aantal prachtige scan's uit het Heemaf archief van Historisch Centrum Overijssel. In de loop van de tijd zal ik een selectie van deze foto's op holechistorie.nl plaatsen. De foto's zijn allemaal zeer nauwkeurig beschreven en gedateerd door Jaap Tuik. In dit artikel 3 filmfragmenten van de betreffende trein.
Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle
Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.
Enkele bekende leden van het KIVI. Geheel links directeur van de Heemaf, Ir. H.I. Keus, daarnaast een man die verdacht veel lijkt op Rento Hofstede Crull, vierde van rechts Ir. F.R. Willink (Heemaf) en geheel rechts Ir. Th. Rosskopf (directeur Smit Transformatoren).
Filmfragment van de proefrit van het KIVI bij de Heemaf fabriek met helemaal in het begin Ir. H. I Keus, directeur van de Heemaf. Later zien we ook nog een proefrit van de zesde trein die naar Nederlands Indië ging. Bron: Holec Historisch Genootschap.
Film van de Nederlands Indische Spoorwegen uit 1929 met een groot aantal treinen, waaronder ook deze elektrische trein van de Heemaf op Java.
Tijdens mijn zoektocht in het archief van Historisch Centrum Overijssel vond ik nog een aantal unieke foto's van het interieur van de treinen voor Java (nummer 3201) uit 18-04-1925. De foto's zijn allemaal beschreven door Jaap Tuik.
Bron: de Koloniale roeping (1927).
Interieur van locomotief voor de spoorwegen op Java. Zicht op omvormer en accu 's (18-04-1925)
Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.
Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.
Foto links: Interieur van de locomotief voor de spoorwegen op Java. Bestuurderscabine, gezien van rechts, foto rechts: Interieur van locomotief voor de spoorwegen op Java. Zicht op compartiment waarin motorkabels uitkomen.(18-04-1925). Bron: Historisch Centrum Overijssel.
Foto links: Interieur van de locomotief voor de spoorwegen op Java. Zicht op hoofdzekeringskast, foto rechts: Interieur van de locomotief voor de spoorwegen op Java. Zicht op schakelbord (18-04-1925). Bron: Historisch Centrum Overijssel.
Foto links: Interieur van de locomotief voor de spoorwegen op Java. Controller in de bestuurderskamer (open) 18-04-1925. Bron: Historisch Centrum Overijssel.
Bron: Holec Historisch Genootschap
De foto iets vergroot om de trein en ingenieurs beter te kunnen zien. bron: Holec Historisch Genootschap
Proefrit van de eerste in Nederland vervaardigde elektrische locomotief t.b.v. de Nederlandsch-Indische staats spoorwegen. De mannen voor de trein zijn van het Koninklijk Instituut voor Ingenieurs. De spoorwegafdeling. Deze opstelling op de foto is letterlijk in bovenstaande film terug te zien. Bron: De Prins (april 1925) Holec Historisch Genootschap.
1928 - Minister van Koloniën J. Ch. Koningsberger bezoekt de Heemaf. We zien het gezelschap staan bij de 6e locomotief op het proefterrein van de Heemaf. Bron: Holec Historisch Genootschap
Foto'materiaal: bron Historisch Centrum Overijssel te Zwolle met dank aan Jaap Tuik en Peter van der Most.
Met twee woorden opende de eerste Heemafpost na de Tweede wereldoorlog in december 1945 haar publicatie “BEVRIJD en ONGEBROKEN”. De twee jongste werknemers van de Heemaf gaven door middel van een signaal op maandag 16 april 1945 de gedeeltelijke hervatting van de werkzaamheden na de bevrijding. Dat waren Sientje Oude Frerik en Jochem Ooink. Daarvoor had directeur Keus het personeel toegesproken.
Heemaf kreeg veel grondstoffen uit het buitenland, vooral uit Duitsland. De bezetter eiste een deel van de productie voor het eigen land terug. Er werd een Duitse Verwalter aangesteld. Een kantoorruimte werd ingericht als observatiepost voor vliegtuigen en in andere afdelingen zaten de Feldgendarmerie en de Grüne Polizei.
In werkplaatsen werden patroonkoppen gedraaid. Maar omdat er veel relatie met Duitse bedrijven en ook werknemers met Duits bloed was, was er weinig bemoeienis van Duitse zijde. Zo kon het gebeuren dat een deel van het machine park ondergebracht werd in een steenbakkerij in Borne. Omdat Duitsland zijn eigen electroproducten had was er weinig interesse. De april-meistakingen in 1943, met stakingen o.a. in Twente ontstond in Hengelo na de bekendmaking dat oud-militairen zich moesten melden voor krijgsgevangenschap en de deportatie van Joden. De Duits bezetter reageerde met harde hand, tachtig stakers werden geëxecuteerd. En de staking eindigde op 3 mei 1943. Om de Duitsers de illusie te geven werden de ketels opgestookt met allerlei zaken, zodat er wel rook uit de schoorsteen kwam.
Na december 1942 mocht de Heemafpost niet meer gedrukt worden. Maar in 1943 werd een truc uitgehaald; het verscheen onder de naam Economisch Technisch Jaarverslag. Gelukkig lag het bedrijf ver van het station zodat er weinig schade was bij de grote bombardementen in oktober 1944. Toen werd wel Hazemeyer zwaar getroffen. Ook werd een maand eerder de schilders werkplaats bij de Heemaf vernietigd.(foto rechts). Het vijftig jarig bestaan van de Heemaf in 1944 kon niet worden gevierd, maar dat werd in juni 1945 wel ingehaald.
De kantoren van Heemaf in Rotterdam hadden zware schade geleden. Bij het bombardement van Rotterdam op 14 mei 1940 was het kantoor verwoest en bij de bevrijding van de stad Groningen in april 1945 heeft het ernstig geleden.
In 1942 werd de duizendste tractiemotor gemaakt bij de Heemaf. Onderstaande prachtige bedrijfsfilm laat het productieproces zien van de fabricage van de motoren. We zien mannen en vrouwen aan het werk maar ook een toespraak n.a.v. de 1000e tractiemotor. Het zijn prachtige historische beelden van een uniek bedrijf. De film duurt ongeveer een half uur.
Hieronder 2 mooie oude foto's die stonden in een oud personeelsblad van Systeem Coq uit Utrecht uit lang vervlogen tijden. Het blad heette "Cantecleer".
Gereedschapmakerij Coq Utrecht uit de dertiger jaren van de vorige eeuw.
De tekenkamer van Systeem Coq uit 1948
Bron: Cantecleer, personeelsblad Coq Utrecht collectie Dirk Nijland (achterkleinzoon van Dirk Nijland (kunstschilder, broer van Hidde Nijland).
Heemaf caleidoscoop (1941) Bedrijfsfilm van de Heemaf met beelden van het productieproces en alle afdelingen.
Heemaf
Het vervaardigen door Heemaf in Hengelo van drie enorme elektromotoren voor een nieuw gemaal bij Lemmer (1943) in het kader van de Zuiderzeewerken. Verder nog de bouw van het pompgemaal complex, het inbedrijf stellen van de motoren en de bouw van een dieselgemaal in Urk en het droogmalen van de Noordoostpolder.
Heemaf
Andere tijden - documentaire van Werkspoor (Heemaf) naar de Fyra.
Heemaf
Heemaf- elektrisch aangedreven bruggen kranen en sluizen (1930)
Suikerfabriek Metahara was de derde suikerfabriek in Ethiopië die in opdracht van de H.V.A. Ethiopia (Handels Vereniging Amsterdam Ethiopia) werd opgericht na...
Otto Bleker stuurde mij in juli 2018 twee fotoalbums van Ton Bach die korte tijd werkte als machinist bij de suikerfabriek Wonji in Ethiopië. Net na WO II gingen bedrijven als Stork, Werkspoor en Heemaf verder waar ze al vanaf 1900 mee begonnen waren; Het bouwen en inrichten van fabrieken over de hele wereld, zoals suikerfabriek WONJI in Ethiopië. Rondom de fabrieken ontstonden dorpjes waar de ingenieurs, monteurs, machinisten, technici en andere werklui zich tijdelijk vestigden totdat het project klaar was en dan vertrok men weer (vaak naar een ander land) voor de volgende klus, zoals ook Ton Bach. Na zijn schooltijd (1944) gaat Ton Bach werken bij NV Stoomvaartmaatschappij Nederland en werkt daar tot 1951 als machinist op het schip. Daarna gaat hij enkele jaren werken als machinist bij suikerfabriek Wonji in Ethiopië. De fotoalbums die hij ons naliet zijn uniek en geven een mooi beeld hoe het er tussen 1951 en 1955 aan toe ging. De hele Nederlandse industrie was bij dit project betrokken. Ton Bach heeft de meeste foto's voorzien van een korte beschrijving. Klik op de foto's om te vergroten.
Stork, Heemaf en Werkspoor waren de grote Nederlandse bedrijven uit die tijd die in opdracht van de HVA deze projecten mochten uitvoeren. 
Een transformatorzuil (ook wel trafozuil of peperbus) is feitelijk een transformatorhuisje in de vorm van een reclamezuil. Deze transformatorzuilen verschenen aan het begin van de twintigste eeuw bij de aanleg van elektriciteitsnetten in vele steden als Amsterdam, Den Haag, Rotterdam, Den Bosch en Delft.
Tussen 1925 en 1928 leverde de combinatie Werkspoor/Heemaf zes elektrische locomotieven (nummers 3201 t/m 3206) aan het toenmalige Nederlands-Indië voor de verbinding Jakarta – Bogor en Batavia - Buitenzorg. De machines, met een vermogen van 1200 pk, hadden een maximumsnelheid van 75 km/h.
In 1942 werd de duizendste tractiemotor gemaakt bij de Heemaf. Onderstaande prachtige bedrijfsfilm laat het productieproces zien van de fabricage van de motoren. We zien mannen en vrouwen aan het werk maar ook een toespraak n.a.v. de 1000e tractiemotor. Het zijn prachtige historische beelden van een uniek bedrijf. De film duurt ongeveer een half uur.
