Biografie Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull (1863-1938)
Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull, elektriciteitspionier, sportman en fabrikant
Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull rond 1917. Bron: HHG
Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull (26-11-1863, Meppel - 08-09-1938 Doetinchem). Vader: Wolter Hendrik Crull (1828-1864). Moeder: Catharina Annette Kuiper (1831-1909). Echtgenote 1 Aleida Johanna Hendrika Dikkers (1865-1928). Echtgenote 2: Elisabeth Kühm. Kinderen: 4 dochters: Johanna (1895-1945), Catharina Annetta Jacoba (1897-1989), Woltera Hendrika (1900-1966 ) Aleida Johanna Hendrika (1902-1971)
Inleiding Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull werd geboren in 1863. Na de lagere school in de stad Groningen en een weinig succesvol verlopen HBS tijd in diezelfde stad, werkte hij enkele jaren in een fabriek in Borne. Hij pakte daarna de studie weer op. Ditmaal aan de technische hogeschool in Hannover, waar hij elektrotechniek studeerde.
In 1891 ontwikkelde hij veel activiteit voor het Amerikaanse bedrijf Thomson Houston' op de grote elektriciteitstentoonstelling in Frankfürt am Main. Direct na die tentoonstelling volgde een periode van drie jaren praktisch werken in de fabrieken van Thomson Houston en General Electric in de Verenigde Staten. Hij bezocht daar ook de Wereldtentoonstelling in Chicago van 1893.
Op 1 april 1894 begon hij in Borne een technisch bureau, dat zich aanvankelijk vooral toelegde op installatiewerk, op de handel in elektrotechnische materialen en op het stichten van openbare elektriciteitsbedrijven. In 1897 volgde zijn associatie met de werktuigbouwkundige ingenieur Willem Willink en stichtten zij samen de firma 'Hofstede Crull en Willink'.
Spanningsmeter gemaakt tussen 1897 en 1900 door Hofstede Crull & Willink, Bron: Gemeentearchief Borne
Na verhuizing naar Hengelo in 1900, vervaardigde het bedrijf in toenemende mate ook eigen elektrotechnische producten. Deze laatste activiteit nam nog sneller toe, nadat de firma in 1908 werd omgezet in de naamloze vennootschap: 'Hengelosche elektrische En Mechanische Apparaten Fabriek' HEEMAF. Vanaf 1915 behoorde ook de fabricage van elektromotoren en generatoren tot de HEEMAF-activiteiten.
Michel Boerkamp stuurde mij een mooie foto uit 1956 van een beurs stand in Milaan waar de AFO uit Hattem met een stand vertegenwoordigd was. De foto is gemaakt door de opa van zijn vrouw, Geert van der Wal, oud werknemer en gepensioneerd AFO medewerker (overleden in 2020). Ook stuurde hij nog 3 documenten (indiensttreding AFO 1949, getuigschrift en pensioenoverzicht uit die tijd.
Bron: Michel Boerkamp
Links Getuigschrift Geert van der Wal tbv Militaire Dienst, rechts pensioenregeling bij AFO te Hattem.
Geert van der Wal - in dienst bij de AFO in Hattem (1949)
Fotoalbum diverse Waterkrachtwerken op Java (Nederlands Indië 1920-1935)
Roy Jansson stuurde mij een aantal foto's van een boekje dat in zijn bezit is gekomen. Het zijn foto's van verschillende Waterkrachtwerken t.b.v. elektriciteit in Java, Nederlands Indië begin jaren 20/30 van de vorige eeuw. Veel van deze Waterkrachtwerken zijn opgericht met hulp van Nederlandse/Duitse en Engelse bedrijven uit die tijd.
Je kunt dat goed zien aan de machines die in de hallen staan. Op de foto van Lamadjan staan bijvoorbeeld een grote generator, enkele dynamo's (elektromotoren) en andere machines van Smit Slikkerveer, de schakelinrichting is van de Heemaf uit Hengelo, transformatoren o.a. van Smit. Het fotoboek is waarschijnlijk afkomstig van een hoofdingenieur of technisch engineer die onderhoudswerkzaamheden verrichte of verbeteringen aanbracht aan de technische installaties van deze Waterkrachtwerken.
Op de foto's zien we ook verschillende Waterkrachtwerken (WKW) in Java waarvan ik nog nooit gehoord had, behalve Waterkrachtwerk Lamadjan. Klik hier voor een uitgebreid artikel over WKW Lamadjan met fotomateriaal en film.
Ik ben het e-mail adres kwijt van Roy, dus als hij dit ziet hoop ik dat hij een reactie stuurt (onder de foto) ik wil graag het hele fotoalbum op de website plaatsen. Hieronder een aantal foto's. Totaal waren het ongeveer 100 foto's en dit zijn unieke foto's.
Hendrik Buursink - 50 jaar Heemaf / Holec Projects
Wynand Buursink stuurde mij een aantal foto's van zijn vader die in totaal 50 jaar bij de Heemaf in Hengelo heeft gewerkt. Hij werkte van 1942 tot 1992 bij de Heemaf (later Holec Projects).
Hieronder in het kort zijn loopbaan bij de Heemaf en bij Holec.
Hendrik Buursink werd geboren in 1928. Na 7 jaren lagere school (Leusveen school) begint hij op zijn 14e (14-9-1942) als loopjongen bij de Heemaf bij het Centrale Postbureau. Hij werkt daar 1 jaar. Daarna gaat hij naar de afdeling lichtdruk en vanaf 1952 werkt hij bij de afdeling prijscalculatie.
Hendrik Buursink als jongste medewerker bij de Heemaf (1942). Bron: Wynand Buursink.
Hendrik volgt verschillende interne cursussen in de avonduren.
1942-1943 de Ambachtsschool
1943-1948 de Handelsavondschool
1943-1954 cursus Werktuigbouwkunde
1946 - De Heemaf ontvangt schoenzolen voor zijn medewerkers n het kader van een actie van directeur Keus die via bevriende relaties van General Electric uit de Verenigde Staten in het bezit kwam van schoenzolen voor zijn personeel. Na de oorlog was er gebrek aan alles, dus zelfs schoenzolen waren zeer welkom. De jongeman zittend aan de tafel is Hendrik Buursink. Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle. Meer info over deze foto.
In 1949 tot 1950 dient Hendrik Buursink als militair in Nederlands Indië en daarna komt hij weer terug bij zijn geliefde Heemaf en weer bij zijn oude afdeling (prijscalculatie). Tussen 1962 en 1967 is hij daar chef geworden. In 1972 zien we hem op de afdeling ADO, en vanaf 1978 op de afdeling OBI. In de jaren zestig van de vorige eeuw gaat de Heemaf op in de veel grotere HOLEC groep en uiteindelijk valt de Heemaf uit elkaar. De activiteiten worden dan elders in de HOLEC groep onder gebracht.
Nico Verhoeff - chef bankwerker EMF Dordt (1938-1976)
Robin Salario stuurde mij enkele foto's van haar oom Nico Verhoeff die tussen 1938 en 1966 bij EMF Dordt heeft gewerkt. Hij was daar lange tijd chef van de bankwerkerij. In 1962 kreeg hij een Delfts blauw bord en een oorkonde omdat hij er 25 jaar werkte. In 1971 overleed hij. Zijn er nog oud collega's die Nico Verhoeff gekend hebben? Reacties graag onderaan deze pagina of per e-mail naar: rudohermsen@hotmail.com dan zorg ik dat ze bij Eveline terecht komen.
Rechts, Nico Verhoeff, links ??
Een foto met geheel links Nico Verhoeff ? Werknemers van EMF Dordt poseren voor de kapot geschoten gebouwen van EMF net na de oorlog.
Hofstede Crull en de rampspoed bij zijn elektromotorenfabriek "de VIJF" in Doetinchem (1920 - 1934) + 3 FILMS
In 1920 werd in Doetinchem - de bijna vergeten- elektromotorenfabriek "DE VIJF" opgericht door Rento Hofstede Crull. Hofstede Crull, was elektriciteitspionier, oprichter van vele elektriciteitscentrales en van de Heemaf, het grootste elektrotechnische bedrijf van Nederland tot ver na WO II. Nadat Hofstede Crull in 1918 ruzie kreeg met de commissarissen van de Heemaf was het de beste oplossing dat Hofstede Crull weg zou gaan. Dit gebeurde ook, maar hij was niet de persoon om stil te gaan zitten.
Hij kocht een stuk grond in Doetinchem aan de Havenstraat (nabij de Oude IJssel en het oude centrum) en richtte daar de nieuwe elektromotorenfabriek "de VIJF" op, een concurrent voor de Heemaf en EMF Dordt. Van elektromotorenfabriek "de VIJF" was weinig bekend behalve dat het geteisterd werd door rampspoed tijdens zijn slechts 14 jarige bestaan. Hofstede Crull had weinig geluk met dit bedrijf dat een geduchte concurrent voor de Heemaf en EMF Dordt had moeten worden, maar heeft niet zo mogen zijn.
Er waren slechts weinig foto's van dit bedrijf bekend maar onlangs kwam een prachtig album uit de jaren 1925-1929 tevoorschijn welke in een van de knipsels in dit artikel wordt beschreven. Het album werd door gedigitaliseerd. Dit gaf mij aanleiding om mij eens in de geschiedenis van dit bedrijf te duiken dat als rode draad "rampspoed" door zijn geschiedenis heeft lopen.
De Vereenigde IJzer Fabrieken "De VIJF" Op 11 december 1920 werd op initiatief van Hofstede Crull ten overstaan van notaris Ten Doesschate in Hengelo de NV De Verenigde IJzerfabrieken 'DE VIJF' opgericht. Het bedrijf werd gevestigd in Doetinchem en het ging vooral elektromotoren fabriceren. Aanvankelijk liep het bedrijf goed. Vele oudgedienden van de Heemaf uit Hengelo, die meer vertrouwen hadden in Hofstede Crull dan in de nieuwe HEEMAF-directie, verhuisden naar Doetinchem en vonden werk in de nieuwe fabriek.
De eerste elektrische wasmachines van Nederland (Vélo) met een elektromotor van de Heemaf (1928) + 2 x FILM
In 1928 bracht het bedrijf "Vélo Waschmachine Maatschappij" de eerste elektrisch aangedreven houten wasmachine van Nederland op de markt en dit verlichtte de werkzaamheden van de huisvrouwen omdat ze niet met hun handen in het water het zware schrobwerk hoefden te doen. Er was natuurlijk nog veel te verbeteren aan deze (semi automatische) wasmachine maar het prototype van de wasmachine zoals wij die nu kennen was gemaakt. Er kwam nog steeds veel handwerk bij kijken. De vrouwen moesten nog steeds het water verwarmen, sop maken, inweken, uitspoelen, mangelen en drogen en als laatste strijken. Verder waren de wasmachines ook te duur voor de gewone man.
Velo reclame rond 1900 (bron: Bas Romeijn).
Heemaf De Heemaf uit Hengelo was in die tijd het grootste elektrotechnisch bedrijf van Nederland en zij werden gevraagd om de was machine van een elektromotor te voorzien en het was proces deels te automatiseren. Concurrenten als EMF Dordt volgden snel met vergelijkbare elektromotoren voor concurrerende merken en vanaf de jaren dertig voorzag de Heemaf ook vele nieuwe wasmachinefabrikanten van elektromotoren. In totaal kende Nederland 14 wasmachine fabrikanten.
Korte historie van de Vélo wasmachinefabriek (1898 - 1973): In 1898 richt Johan Bosch samen met de Amerikaanse Van der Laan een handelsbedrijf op in Rotterdam. Een van de producten die ze invoeren is een patentloze houten wasmachine. De eerste gedachte is natuurlijk dit kunnen wij zelf ook maken. In 1901 gaat de fabriek in een oude boerenschuur van start en zo wordt men de eerste wasmachinefabrikant van Nederland. De zaken gaan zo goed dat men snel moet gaan uitbreiden.
Net na de Tweede Wereld oorlog maakte de Apparatenfabriek Overijssel (AFO) enige tijd meccanodozen van het merk Elmec. Dit was een groot succes bij de jongeren die interesse hadden in techniek en de dozen waren niet aan te slepen. Ton Werkhoven verzamelt deze bouwdozen en hieronder vind u zijn bijdrage.
Ik las uw verhaal over de Overijsselse Apparaten Fabriek en stuur u bijgesloten een aantal foto's op. Ik ben gepensioneerd docent fotografie en verzamel al een tijdje metaalbouwdozen uit de eerste helft van de 20e eeuw. Het merk Elmec was mij jaren onbekend, totdat ik een doosje tegenkwam op Marktplaats. Intussen heb ik er meer dan een dozijn en daarnaast heel veel reserve onderdelen.
Ik heb er al meerdere motoren mee gebouwd aan de hand van de oorspronkelijke documentatie en besef dat dit Nederlandse product internationaal een unieke positie inneemt. Geen enkel merk heeft zulke bijzondere elektrische metaalbouwdozen geproduceerd als AFO, Maerklin met Elmex en Meccano hadden weliswaar elektrodozen, evenals de firma Kosmos, maar die halen het niet bij Elmec.
Tussen 1925 en 1928 leverde de combinatie Werkspoor/Heemaf zes elektrische locomotieven (nummers 3201 t/m 3206) aan het toenmalige Nederlands-Indië voor de verbinding Jakarta – Bogor en Batavia - Buitenzorg. De machines, met een vermogen van 1200 pk, hadden een maximumsnelheid van 75 km/h.
Unieke foto van de bouw van de eerste treinen voor Nederlands Indië van de serie 3201 tot 3206, bron: Stichting Old Hengelo
Op 07-11-1924 kwam het Koninklijk Instituut van Ingenieurs (spoorwegafdeling) bijeen om een proefrit te maken met de eerste in Nederland vervaardigde elektrische locomotief door de combinatie Heemaf/Werkspoor t.b.v. de "Nederlandsch Indische Staats Spoorwegen". Deze trein kreeg nummer 3201.
Onlangs kwam ik in het bezit van een groot aantal prachtige scan's uit het Heemaf archief van Historisch Centrum Overijssel. In de loop van de tijd zal ik een selectie van deze foto's op holechistorie.nl plaatsen. De foto's zijn allemaal zeer nauwkeurig beschreven en gedateerd door Jaap Tuik. In dit artikel 3 filmfragmenten van de betreffende trein.
Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle
Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.
Enkele bekende leden van het KIVI. Geheel links directeur van de Heemaf, Ir. H.I. Keus, daarnaast een man die verdacht veel lijkt op Rento Hofstede Crull, vierde van rechts Ir. F.R. Willink (Heemaf) en geheel rechts Ir. Th. Rosskopf (directeur Smit Transformatoren).
Filmfragment van de proefrit van het KIVI bij de Heemaf fabriek met helemaal in het begin Ir. H. I Keus, directeur van de Heemaf. Later zien we ook nog een proefrit van de zesde trein die naar Nederlands Indië ging. Bron: Holec Historisch Genootschap.
Film van de Nederlands Indische Spoorwegen uit 1929 met een groot aantal treinen, waaronder ook deze elektrische trein van de Heemaf op Java.
Tijdens mijn zoektocht in het archief van Historisch Centrum Overijssel vond ik nog een aantal unieke foto's van het interieur van de treinen voor Java (nummer 3201) uit 18-04-1925. De foto's zijn allemaal beschreven door Jaap Tuik.
Bron: de Koloniale roeping (1927).
Interieur van locomotief voor de spoorwegen op Java. Zicht op omvormer en accu 's (18-04-1925)
Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.
Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.
Foto links: Interieur van de locomotief voor de spoorwegen op Java. Bestuurderscabine, gezien van rechts, foto rechts: Interieur van locomotief voor de spoorwegen op Java. Zicht op compartiment waarin motorkabels uitkomen.(18-04-1925). Bron: Historisch Centrum Overijssel.
Foto links: Interieur van de locomotief voor de spoorwegen op Java. Zicht op hoofdzekeringskast, foto rechts: Interieur van de locomotief voor de spoorwegen op Java. Zicht op schakelbord (18-04-1925). Bron: Historisch Centrum Overijssel.
Foto links: Interieur van de locomotief voor de spoorwegen op Java. Controller in de bestuurderskamer (open) 18-04-1925. Bron: Historisch Centrum Overijssel.
Bron: Holec Historisch Genootschap
De foto iets vergroot om de trein en ingenieurs beter te kunnen zien. bron: Holec Historisch Genootschap
Proefrit van de eerste in Nederland vervaardigde elektrische locomotief t.b.v. de Nederlandsch-Indische staats spoorwegen. De mannen voor de trein zijn van het Koninklijk Instituut voor Ingenieurs. De spoorwegafdeling. Deze opstelling op de foto is letterlijk in bovenstaande film terug te zien. Bron: De Prins (april 1925) Holec Historisch Genootschap.
1928 - Minister van Koloniën J. Ch. Koningsberger bezoekt de Heemaf. We zien het gezelschap staan bij de 6e locomotief op het proefterrein van de Heemaf. Bron: Holec Historisch Genootschap
Foto'materiaal: bron Historisch Centrum Overijssel te Zwolle met dank aan Jaap Tuik en Peter van der Most.
Met twee woorden opende de eerste Heemafpost na de Tweede wereldoorlog in december 1945 haar publicatie “BEVRIJD en ONGEBROKEN”. De twee jongste werknemers van de Heemaf gaven door middel van een signaal op maandag 16 april 1945 de gedeeltelijke hervatting van de werkzaamheden na de bevrijding. Dat waren Sientje Oude Frerik en Jochem Ooink. Daarvoor had directeur Keus het personeel toegesproken.
Heemaf kreeg veel grondstoffen uit het buitenland, vooral uit Duitsland. De bezetter eiste een deel van de productie voor het eigen land terug. Er werd een Duitse Verwalter aangesteld. Een kantoorruimte werd ingericht als observatiepost voor vliegtuigen en in andere afdelingen zaten de Feldgendarmerie en de Grüne Polizei.
In werkplaatsen werden patroonkoppen gedraaid. Maar omdat er veel relatie met Duitse bedrijven en ook werknemers met Duits bloed was, was er weinig bemoeienis van Duitse zijde. Zo kon het gebeuren dat een deel van het machine park ondergebracht werd in een steenbakkerij in Borne. Omdat Duitsland zijn eigen electroproducten had was er weinig interesse. De april-meistakingen in 1943, met stakingen o.a. in Twente ontstond in Hengelo na de bekendmaking dat oud-militairen zich moesten melden voor krijgsgevangenschap en de deportatie van Joden. De Duits bezetter reageerde met harde hand, tachtig stakers werden geëxecuteerd. En de staking eindigde op 3 mei 1943. Om de Duitsers de illusie te geven werden de ketels opgestookt met allerlei zaken, zodat er wel rook uit de schoorsteen kwam.
Na december 1942 mocht de Heemafpost niet meer gedrukt worden. Maar in 1943 werd een truc uitgehaald; het verscheen onder de naam Economisch Technisch Jaarverslag. Gelukkig lag het bedrijf ver van het station zodat er weinig schade was bij de grote bombardementen in oktober 1944. Toen werd wel Hazemeyer zwaar getroffen. Ook werd een maand eerder de schilders werkplaats bij de Heemaf vernietigd.(foto rechts). Het vijftig jarig bestaan van de Heemaf in 1944 kon niet worden gevierd, maar dat werd in juni 1945 wel ingehaald.
De kantoren van Heemaf in Rotterdam hadden zware schade geleden. Bij het bombardement van Rotterdam op 14 mei 1940 was het kantoor verwoest en bij de bevrijding van de stad Groningen in april 1945 heeft het ernstig geleden.
In 1942 werd de duizendste tractiemotor gemaakt bij de Heemaf. Onderstaande prachtige bedrijfsfilm laat het productieproces zien van de fabricage van de motoren. We zien mannen en vrouwen aan het werk maar ook een toespraak n.a.v. de 1000e tractiemotor. Het zijn prachtige historische beelden van een uniek bedrijf. De film duurt ongeveer een half uur.
In 1920 liet de Heemaf huizen bouwen aan de Bornsestraat in Hengelo speciaal voor de beambten die daar werkten Hieronder zien we een zwart-wit foto toen de huizen net werden opgeleverd in 1920. Veel is er aan de huizen niet veranderd want Helmig Kleerebezem stuurde 3 foto's van exact dezelfde huizen anno 2018.
Onlangs kregen wij een foto opgestuurd van Holec Berlijn (HOLBER). Blijkbaar heeft daar dus ook een afdeling van Holec gezeten. Wie weet meer Holec Berlijn en wat werd daar gemaakt?
Bron: Holec Historisch Genootschap
Graag info per e-mail naar: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.
Heemaf caleidoscoop (1941) Bedrijfsfilm van de Heemaf met beelden van het productieproces en alle afdelingen.
Heemaf
Het vervaardigen door Heemaf in Hengelo van drie enorme elektromotoren voor een nieuw gemaal bij Lemmer (1943) in het kader van de Zuiderzeewerken. Verder nog de bouw van het pompgemaal complex, het inbedrijf stellen van de motoren en de bouw van een dieselgemaal in Urk en het droogmalen van de Noordoostpolder.
Heemaf
Andere tijden - documentaire van Werkspoor (Heemaf) naar de Fyra.
Heemaf
Heemaf- elektrisch aangedreven bruggen kranen en sluizen (1930)
Hofstede Crull, was elektriciteitspionier, oprichter van vele elektriciteitscentrales en van de Heemaf, het grootste elektrotechnische bedrijf van Nederland tot ver na WO II. Nadat Hofstede Crull in 1918 ruzie kreeg met de commissarissen van de Heemaf was het de beste oplossing dat Hofstede Crull weg zou gaan. Dit gebeurde ook, maar hij was niet de persoon om stil te gaan zitten.
Korte historie van de Vélo wasmachinefabriek (1898 - 1973): 
Tussen 1925 en 1928 leverde de combinatie Werkspoor/Heemaf zes elektrische locomotieven (nummers 3201 t/m 3206) aan het toenmalige Nederlands-Indië voor de verbinding Jakarta – Bogor en Batavia - Buitenzorg. De machines, met een vermogen van 1200 pk, hadden een maximumsnelheid van 75 km/h.
In 1942 werd de duizendste tractiemotor gemaakt bij de Heemaf. Onderstaande prachtige bedrijfsfilm laat het productieproces zien van de fabricage van de motoren. We zien mannen en vrouwen aan het werk maar ook een toespraak n.a.v. de 1000e tractiemotor. Het zijn prachtige historische beelden van een uniek bedrijf. De film duurt ongeveer een half uur.
