De Heemaf is opgericht in 1908 als voortzetting van een in 1894 gestichte particuliere onderneming. De geboortedatum van Heemaf kan gesteld worden op 1 april 1894. Op die dag werd in Borne door R.W.H. Hofstede Crull een technisch bureau opgericht. Het was de beginperiode van de fabricage van elektrische apparaten in ons land. Meer bekendheid kreeg de onderneming na toetreding van W. Willink in 1897. De onderneming werkte vanaf dat moment onder de naam de firma Hofstede Crull & Willink. De onderneming richtte zich op het opzetten en beheren van elektrische centrales in ons land. Daarnaast werden elektrische installaties in fabrieken aangelegd o.a. in de vorm van licht- en krachtnetten. In 1900 volgde de verhuizing naar Hengelo.
Rento Hofstede Crull in zijn jonge jaren.
Een van de eerste artikelen waar we Hofstede Crull tegen komen, bron: de Gorcummer Courant van 19-07-1894
Oprichting N.V. Hengelosche Electrische En Mechanische Apparaten Fabriek (Heemaf)
- Koninklijke goedkeuring 25 februari 1908
- Akte van oprichting 16 april 1908
- Staatscourant 8 mei 1908
- Directie: Hofstede Crull en Willink
- Commissarissen: G.J.O.D. Dikkers - G.J. Jannink - A. Kroese - B.W. ter Kuile - J.B. Roelvink
8-5-1908, Bron: Nederlandse Staatscourant
Staatscourant 10-7-1907, feitelijke oprichting van de Heemaf.
8-5-1908, bron: Tubantia
Bouw fabriek Heemaf (1909).
Eerste medewerkers van de firma HofstedeCrull en Willink voor de werkplaats "Het Eiland" aan de Thiemsbrug in Hengelo 1903. Vlnr: Westenbroek, N. Leushuis, Felix, J. te Veldhuis, J. de Mol, A. Achterberg H. Poorthuis, Jansen, Mulder, Laurie, Zoetman, H. Stoelers en Reinders, Zittend: A. Hutterd, G. Richardson, A. Jongman en Suers. (Foto Heemaf Post/ HCO Zwolle).
Het eerste gebouw van Electrotechnisch bureau Hofstede Crull en Willink Ingenieurs in Borne rond 1897.
Nieuwe fabriek
Nadat Hofstede Crull en Willink in 1900 was verhuist naar Hengelo (Thiemsbrug Hengelo, werkplaats "Het Eiland") begon men direct nieuw personeel te zoeken voor de nieuwe fabriek, getuige onderstaande 3 personeelsadvertenties.
Nieuwe Heemaf fabriek 1900 met daarop het vervoer van een generator per eigen Heemaf vrachtauto No: 3 bron: Stichting Old Hengelo
Ansichtkaart met daarop de Heemaf fabriek rond 1900
14-09-1900 Nieuws van den dag, 14-03-1901 Nieuws van den dag.
07-11-1901 Nieuws van den dag.
Interieur van de eerste fabriek van Hofstede Crull & Willink aan de Thiemsbrug Hengelo, "werkplaats het Eiland" rond 1903.
Eerste elektrische centrale van Oost-Nederland te Borne (1900).
Industrieterrein aan de Thiemsbrug en Bornsestraat in de richting van Borne. . De foto is genomen vanaf toren Lambertuskerk met:Hengelosche Bontweverij; HEEMAF complex; TCS centrale en Hengelosche Weide. Boven het kruispunt Heemaf en - met witte rookpluim - de elektriciteitscentrale. Rechtsonder de daken van het St. Anthonius-gesticht, 1-6-1921, bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.
Uitbreiding Heemaf kantoor 1-1-1913, bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.
Overzicht Mechanische Werkplaats van de Heemaf rond 1907 met o.a. een aantal meerspillige-boormachines, een combinatie draai-freesbank, een acetyleen cilinder en transformatorzuilen in opbouw. Bron HCO.
Telefoongids Hengelo 1910. Zie het adres en telefoonnummer van Hazemeyer (101) en het Heemaf huis, (68) tentoonstellings- en verkooplokaal , Markt 8 Hengelo. Bron: telefoongids Nederland 1910.
Reclame Heemaf (1912) Bron: Veertiende Limburgsche Katholiekendag Weert 27-05-1912.
Bouw Heemaf fabriek
Eerst werden kantoren en werkplaatsen in een gehuurde fabriek ondergebracht, maar in 1907 werd aan het begin van de Bornsestraat een eigen fabriek gebouwd.
Nieuwe bouw Heemaf juli 1909 (foto's uit collectie Stork)
Eerste Heemafwoningen in Hengelo.
Kort na de oprichting van Heemaf (naamgeving) in 1908 besloot de directie voor het personeel woningen te bouwen. Aan de Reigerweg. Aan de Noordkant van de weg kwamen vier blokken van twee met de huisnummers 5 t/m 19. Aan de overkant werden nog twee blokken gebouwd. In 1920 werden er ook woningen gebouwd voor de beambten aan de Bornsestraat en/of Bankastraat in Hengelo. (zie foto hieronder).
Nieuwbouw woningen woningbouw vereniging Weidedorp ten behoeve van beambten aan de Bornsestraat of Bankastraat ?? in Hengelo. 1-7-1920.
In 1913 werd de grote hal van de Heemaf weer uitgebreid. Datum: 16-06-1913
Zeer jonge medewerker Heemaf rond 1900 (Foto HCO Zwolle)
Reclame NRC 1913
Marmeren meetbord 10 kV uit de Heemaf fabriek 1-10-1912. Zie ook het logo van de Heemaf met directie Hofstede Crull en Willink. (Bron: HCO).
Reclame NRC 08-03-1913
Kijkje in de fabriek (1908 - 1920) Foto HCO Zwolle.
Reclame NRC 10-05-1913
Kijkje in de fabriek (1908 - 1920) Foto HCO Zwolle..
Prachtige foto van het keukenpersoneel bij de Heemaf (1915-1919),
Uitbreiding fabricageprogramma
Tot het begin van de Eerste Wereldoorlog had het bedrijf een bescheiden omvang. Toen echter na 1914 de invoer uit het buitenland van elektrische materialen problematisch werd vond een belangrijke uitbreiding van het fabricageprogramma plaats. Toen werden naast apparaten ook de productie van elektromotoren en dynamo’s ter hand genomen. Grondstoffen, maar ook geschoold personeel waren in die periode echter zeer schaars. Om toekomstige uitbreidingen van de fabriek mogelijk te maken werd 32 ha grond aansluiten aan de fabriek gekocht. Dat was veel meer dan direct nodig was, maar men wilde zich voor de toekomst indekken.
Reclameblad van de Heemaf uit 1910
Keus
In 1914 komt H.I. Keus, een elektrotechnisch ingenieur, afgestudeerd in Delft Heemaf versterken. In 1917 is ook F.R. Willink binnen Heemaf werkzaam. In 1919 vindt er een directiewisseling plaats. H.I. Keus en F.R. Willink, een neef van W. Willink gaan de directie vormen. Zij staan dan voor de belangrijke beslissing in welke richting Heemaf zou moeten gaan. Besloten werd het zwaartepunt op de fabricage te leggen. Beide directeuren zouden meer dan 35 jaar het bedrijf leiden. Gelukkig werden zij bijgestaan door zeer bekwame hoofdambtenaren die de constructie en fabricage tot een hoog peil brachten.
I. Willem Willink Ir. H. I. Keus
Fabricage eigen motoren
Na het begin van de Eerste Wereldoorlog was het praktisch niet mogelijk motoren uit het buitenland te betrekken. Heemaf besloot zelf motoren gaan fabriceren. Nog in 1914 werden de eerste motoren op de markt gebracht. De vraag werd daarna zo groot dat er problemen ontstonden met het (om)scholen van personeel.
Na het (gedwongen) vertrek van Hofstede Crull (HC) wordt op 17 juni 1920 een vertrouwelijke brief naar de Twentsche Bank in Amsterdam gezonden. Hierin het verzoek om het crediet van f1.750.000 tijdelijk met f 500.000 te verhogen naar f 2.750.000!! Het bedrag is nodig om f 200.000 oorlogsbelasting en f250.000 voor uitbreiding gebouwen. In gesprekken met W. Willink willen de banken meer weten over de veranderingen binnen de leiding van het bedrijf hebben plaatsgevonden. Over de verandering in de directie wil men niets in het midden brengen. De samenwerking tussen de directieleden laat nu niets meer te wensen over, dat kon vroeger tot schade van het bedrijf van de directie niet worden gezegd. Verder zijn er vervangen:
- Chef administratie: van Ernst vervangen door Janse (komt van de Twentsche bank)
- Chef installatiebureau: Ouwehand vervangen door van der Syp (Ouwehand ontslagen)
- Chef afd. Indië: Pabon verliet Heemaf in mei 1919.
- Chef afd. motorenbouw: Wiersum vertrok augustus 1919 opvolger Brunt.
- Chef afd. inkoop: Kerkhof vertrok september 1919 opvolger Veenbrink
- Opvolger Keus afd. instrumenten van Lis
- Opvolger Willink bedrijfschef Gieskes
In het jaarverslag zien we echter dat de grote interne veranderingen niet tot een omzetdaling cq winst hebben geleid.
In het boekjaar 1915/1916 wordt in totaal 32 ha grond achter de fabriek verworven, naast de mogelijkheid van huizenbouw is nu ook een spoorwegaansluiting mogelijk. In het volgend jaarverslag blijkt dat als gevolg van de oorlog grondstoffen bijna niet meer te krijgen zijn. De prijzen stegen snel en bedroegen het 10 voudige van de prijs van voor de oorlog. Alleen noodzakelijke materialen werden nog ingekocht. Weliswaar gingen ook de verkoopprijzen omhoog maar niet in de maten van de in te kopen materialen. Toch werden er nog 2000 kleine en grote motoren afgeleverd. De "krachtoverbrengingslijn"voor 50.000 Volt in Brabant welke in opdracht werd ontvangen valt door de hoge prijzen valt financieel niet mee. Er wordt al een bedrag voor het mogelijk verlies gereserveerd. De eerder genoemde crises toeslag van 15% bleef nog steeds gehandhaafd. Een gedeelte van het terrein achter de fabriek wat niet verhuurd was werd afgestaan aan het personeel voor het aanplanten van winterprovisie. Heemaf neemt inmiddels deel met 500 gulden in de bouwvereniging "Ons Tehuis".
Dividenden Heemaf (1907-1918)
In het volgend overzicht kun je lezen dat het bij Heemaf wel goed zat.
Over de jaren 19/20 en 20/21 heben we geen cijfers, maar daarna is het mis. 1921/22 kent en verlies saldo van 720.220. In het jaar daarop alleen al 782.425. Het reservefonds 928.455 is ook al opgebruikt. In 1923/24 komt daar nog 412.450 verlies bij. In 1924/25 is er weer een kleine winst 21.146. Het gevolg een grote reorganisatie. Op het aandelenkapitaal wordt 70% afgeschreven en de aandelen van 1000 gulden wordt 300.
Een van de belangrijkste reden is de invoerheffingen van de verschillende landen. Positief is wel de verkoop van de SKA motoren.In 1927 is de winst 374.413 en een jaar later 435.264. Het vertrouwen in Heemaf is juist gebleken.
Kwitantie van de maatschappij tot Detailverkoop van Petroleum 'De Automaat' (tegenwoordig Esso) aan de Heemaf. In oorlogstijd 1918, kostte 1 liter benzine HFL 1.65 per liter. Bron: HEEMAF-HEDEN, personeelsblad november 1974.
Prijsverhogingen
In 1915/1916 werden als gevolg van de oorlog de prijzen van levensmiddelen steeds hoger. In overleg werd door Heemaf aan de werklieden een duurtetoeslag van 10% gegeven, die door nog hogere prijzen werd verhoogd tot 15%.
In het boekjaar 1916-1917 werd een bedrag van F 22.700 gereserveerd voor de aankoop van schepen, vrachtauto’s en paarden. In 1918 kunnen er door materiaalgebrek geen seriemotoren worden gemaakt. Wel gaat het redelijk met de installatieafdeling. Wel komt er gebrek aan materiaal en worden veel zaken provisorisch geïnstalleerd. Er komt aan een kant de spoorweg aansluiting gereed. In 1924 worden de lonen met 10% verlaagd het aantal werklieden neemt met 100 toe; het aantal beambten blijft gelijk. De capaciteit van de fabriek is veel groter dan voor de productie noodzakelijk.
Het boekjaar 1917/1918 geeft aan dat de oorlogs-duurtetoeslag verhoogd wordt van 15 naar 20%. Verder wordt er melding van gemaakt dat de gemeente weinig meewerkt met het bouwen van nieuwe woningen voor het personeel. Heemaf koopt daarom voor een "passende" prijs een honderdtal arbeidswoningen. Voor het beheer ervan wordt een bouwvereniging opgericht met de naam Weidedorp. Verder zijn er 10 ha weidegrond achter de fabriek met bruine bonen beplant. Er is een spoorlijn van 1 km aangelegd.
Heemaf rond 1919 (Foto HCO Zwolle). Aanleg 50 kV
Klik hier voor een verslag van het bezoek van het Koninklijk Instituut voor ingenieurs in 1915 aan de Heemaf fabriek. Het stuk is geschreven door dhr. A. Booden (Lid van de KIVI).
Vertrek Hofstede Crull na een meningsverschil. Bron: HHG
Reclame uit 1918 van de Heemaf, bron: De Nederlandse Industrie (1918).
Lees hier meer over de periode 1919 - 1945 (Na Hofstede Crull).
Comments powered by CComment