Vanaf 1904 had de firma Hofstede Crull & Willink al een agentschap in Nederlands Indië die voor hen werkte (Technisch Bureau J. B. de Rooij). Officieel kreeg de Heemaf rond 1913 een agentschap onder haar eigen naam. Vanaf 1919 was men vertegenwoordiger voor Nederlands Indië geworden van een aantal Nederlandse bedrijven als: de N.K.F (Nederlandsche Kabel fabriek te Delft), de Hollandse Draad en Kabelfabriek in Amsterdam, Willem Smit & Co's Transformatorenfabriek en natuurlijk voor de Heemaf zelf. In Soerabaia had men een agentschap waar vanuit men alles regelde.
Agentschap van de Heemaf op Soerabaia in Nederlands Indië 01-04-1919 bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.
Beeldtelegram aan agentschap Soerabaja 17-03-1931, Bron: Historisch Centrum Overijssel.
Soerabajasch handelsblad 16-06-1904
Bron: De Ingenieur 1-1-1913
De Heemaf maakte veel reclame voor haar eigen producten en de bedrijven die zij vertegenwoordigde. Daarom was men geregeld te zien op beurs stands, zoals onderstaand voorbeeld in Bandung (1920-1925).
Reclame agentschap Heemaf 08-09-1922. Bron: Nieuws van den dag voor Nederlandsch Indië
Heemaf reclame in voetbalstadion "Mestalla" van Valencia (1926)
De Heemaf begreep heel goed wat reclame kon doen voor de verkoop van hun producten. Al vanaf 1908 had men een eigen reclame afdeling die zich 100% bezig hield met fotografie en reclame. De producten stonden dan ook in alle mogelijke bladen, boeken en kranten. Vertegenwoordigers van de Heemaf gingen naar alle beurzen in binnen en buitenland want daar moest de Heemaf altijd prominent aanwezig zijn. Zo hadden bijvoorbeeld de voetbalteams van de Heemaf al tussen 1910 en 1930 al shirtreclame.
In de prachtige collectie van Historisch Centrum Overijssel in Zwolle vonden wij een foto van Heemaf reclame voor SKA motoren op de middenstip van stadion "Mestalla" in Valencia in Spanje. Boven de reclame zien we de tribunes en in het midden de ruimte waar de voetballers via de trap omhoog het veld op liepen.
Er werd reclame gemaakt voor SKA motoren via Sangis S.A. in Valencia. Sangis S.A. was een vertegenwoordiger van de Heemaf, want die had in die tijd overal ter wereld verkoopkantoren voor de Heemaf producten. In Spanje had men minimaal 2 verkoopkantoren; ELectric Supplies CO. S.A. in Barcelona en Sangis S.A. in Valencia.
Reclame voor een Heemaf SKA motor op de middenstip van voetbalstadion "Mestalla" in Valencia waar momenteel onze beste keeper Jasper Cillessen onder contract staat. Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.
Een voorbeeld van een SKA motor van de Heemaf zoals deze op de middenstip van het voetbalstadion te zien is. Bron: Holec Historisch Genootschap.
Wanneer je inzoomt in de foto zie je de tekst "Motore doble arrollameiento" = Motor met dubbele wikkeling. Daaronder P/Y Margall is een straat in Valencia waar het verkoopkantoor van vertegenwoordiger Sangis S.A. te vinden was.
Hofstede Crull en zijn eerste elektriciteitscentrales in Borne (1896) en Hengelo (1901) + films (1937)
Elektriciteitspionier Rento Hofstede Crull stond aan de wieg van veel elektriciteitscentrales in Nederland. Tijdgenoot en grondlegger van de elektrotechniek in Nederland, Willem Benjamin Smit had in 1886 in Kinderdijk al de eerste echte Nederlandse elektriciteitscentrale opgericht met 295 aansluitingen, maar Hofstede Crull ging verder waar Willem Smit gebleven was. Vanaf het begin van de oprichting van zijn eerste bedrijf "Hofstede Crull & Willink" in 1894 was hij onophoudelijk bezig met het verkrijgen van concessies om ook zelf een elektrische centrale te mogen bouwen. Hij was een visionair die in 1891 al goed door had dat elektriciteit de wereld zou veroveren en hij was daarin een pionier van het eerste uur.
Centrale in Borne in 1896.
De elektriciteitscentrale in Borne (B.E.M.) (1896 - 1930)
Vanaf 1896 werden de eerste elektrische centrales gebouwd in Overijssel. Het elektriciteitsnet bestond vooral uit laagspanningslijnen. In 1918 bouwde TCS de eerste bovengrondse hoogspanningslijn tussen Hengelo en Eibergen voor de spanning van 10 kV. Al vanaf 1894 probeerde Hofstede Crull een concessie te krijgen voor een centrale in Borne, dat was ook zijn woonplaats. De plaatselijke industriëlen zoals de Bornse textielfabrikant Spanjaard steunden hem en in 1896 lukte het hem om de gemeente Borne te overreden om te kiezen voor elektriciteit en hij kreeg de concessie. Dat de vergunning in Borne soepel verliep kwam ook doordat de gemeente zelf aandeelhouder werd, de burgemeester en enkele raadsleden waren ook aandeelhouders !
Project EMF Dordt - 5/5 beschrijvingen bij 779 foto's (1930-1950)
Eind 2016 kreeg ik via Henk Kolkman, vrijwilliger bij Historisch Centrum Overijssel te Zwolle een e-mail dat er nog ongeveer 2000 glas negatieven van EMF Dordt waren te vinden bij het HCO uit de jaren 1911 - 1950. Aangezien dit niet het werkgebied was van HCO bood men ze aan bij beeldbank Dordrecht, maar die hadden in eerste instantie geen belangstelling. Hij stuurde ook een legenda mee van de fotograaf, maar die was gedeeltelijk compleet. Ik mis de nummers 1 tm 756. Vanaf nummer 757 tm 1536 is elke foto kort beschreven en van datum voorzien. Jammer genoeg is dus van foto nummer 1 tm 756 geen beschrijving want deze dateren uit het prille begin van de elektromotorenfabriek.
Tot mijn verrassing vond ik op beeldbank Dordrecht een groot deel van de 2000 glas negatieven digitaal. Dit was verdeeld in een bruin en een geel fotoalbum en m.b.v. de foto beschrijvingen kunnen we in detail aangeven wat de foto voorstelt en uit welk jaar deze komt. Een deel van de foto's uit het prille begin (fotonummer 1 tm 756) heb ik al verwerkt in de historie van EMF Dordt en ga ik de komende tijd aanvullen. De legenda die ik compleet probeer te krijgen begint bij 1 januari 1930 en betreft foto nummer 757 tm 1156. In totaal bevat dit bruine fotoboek 1210 foto's. Daarnaast is er ook nog een geel fotoboek van latere datum en die nummering loopt tot 1956. Beide fotoalbums hebben dus betrekking op de 2000 glas negatieven die bij het HCO liggen. Deel 2 zal ik t.z.t. op de website plaatsen en daarmee maak ik de historie van EMF Dordt compleet.
Dit project is nu af. De missende nummers zal ik toevoegen wanneer ik ze tegen komen. Ik mis een aantal pagina's maar wellicht kunnen we die met medewerking van Historisch Centrum Overijssel aanvullen of met hulp van de bezoekers van deze website. Mocht u aanvullingen, ontbrekende foto's van EMF Dordt (voorzien van een nummer uit deze lijst) of andere informatie hebben dan kunt u mij altijd bereiken via dit e-mail adres: rudohermsen@hotmail.com of telefoon: 06 19009274
Beschrijvingen bij fotonummer 1157 tm 1256 De foto's hebben nummers en de beschrijving staat eronder (handgeschreven door de bedrijfsfotograaf). De ontbrekende nummers mis ik in de collectie.
De eerste elektrische wasmachines van Nederland (Vélo) met een elektromotor van de Heemaf (1928) + 2 x FILM
In 1928 bracht het bedrijf "Vélo Waschmachine Maatschappij" de eerste elektrisch aangedreven houten wasmachine van Nederland op de markt en dit verlichtte de werkzaamheden van de huisvrouwen omdat ze niet met hun handen in het water het zware schrobwerk hoefden te doen. Er was natuurlijk nog veel te verbeteren aan deze (semi automatische) wasmachine maar het prototype van de wasmachine zoals wij die nu kennen was gemaakt. Er kwam nog steeds veel handwerk bij kijken. De vrouwen moesten nog steeds het water verwarmen, sop maken, inweken, uitspoelen, mangelen en drogen en als laatste strijken. Verder waren de wasmachines ook te duur voor de gewone man.
Velo reclame rond 1900 (bron: Bas Romeijn).
Heemaf De Heemaf uit Hengelo was in die tijd het grootste elektrotechnisch bedrijf van Nederland en zij werden gevraagd om de was machine van een elektromotor te voorzien en het was proces deels te automatiseren. Concurrenten als EMF Dordt volgden snel met vergelijkbare elektromotoren voor concurrerende merken en vanaf de jaren dertig voorzag de Heemaf ook vele nieuwe wasmachinefabrikanten van elektromotoren. In totaal kende Nederland 14 wasmachine fabrikanten.
Korte historie van de Vélo wasmachinefabriek (1898 - 1973): In 1898 richt Johan Bosch samen met de Amerikaanse Van der Laan een handelsbedrijf op in Rotterdam. Een van de producten die ze invoeren is een patentloze houten wasmachine. De eerste gedachte is natuurlijk dit kunnen wij zelf ook maken. In 1901 gaat de fabriek in een oude boerenschuur van start en zo wordt men de eerste wasmachinefabrikant van Nederland. De zaken gaan zo goed dat men snel moet gaan uitbreiden.
Biografie Henri Isaäc Keus (1889-1971) uitvinder, ondernemer, directeur en econoom bij de Heemaf
Ir. Henri Isaäc Keus (1889-1971) is na Rento Hofstede Crull de bekendste directeur geweest van de Heemaf. Hij werkte van 1919 tot 1971 bij de Heemaf en bracht het bedrijf tot grote bloei. Onder zijn leiding groeide de Heemaf uit tot een wereldconcern, met de SKA motor als paradepaardje. De Heemaf bestaat niet meer, maar de producten zijn nog overal ter wereld in gebruik omdat ze bijna onverslijtbaar zijn en met gemak 100 jaar meegaan.
H.I. Keus is in Rotterdam geboren op 11 oktober 1889. Zijn vader had een goed lopende groothandel in kaas en exporteerde vooral naar Frankrijk. In zijn jonge jaren verhuist hij eerst naar Gouda en daarna naar Den Haag. Zijn vader wil dat hij de handel in gaat en het bedrijf voortzet, maar zijn moeder geeft hem technisch speelgoed en stimuleert hem om de elektrotechniek in te gaan, wat dan ook gebeurt. In den Haag doorloopt hij de Bleyenburg HBS om vervolgens in Delft aan de Technische Hogeschool te gaan studeren. In 1913 behaald hij het diploma elektrotechnisch ingenieur en wordt hij assistent bij professor van Swaay.
Hij doet enkele uitvindingen waar hij octrooi op krijgt en hij loopt stage bij Hofstede Crull & Willink, de voorloper van de Heemaf, in Hengelo. Zo leert hij ook Rento Hofstede Crull al vroeg kennen. Na de stage verhuist hij naar Amsterdam en gaat hij korte tijd werken bij het Amsterdamse installatiebedrijf Alberts & Kluft (1914). Zij richten zich op de aanleg en installatie van elektriciteitsnetten.
Einde 1914 wordt hij bij de Heemaf als ingenieur aangenomen in vaste dienst (door Hofstede Crull) en hij gaat wonen in Hengelo (Deldenerstraat, later Grundellaan 23). Bijna gelijktijdig wordt hij opgeroepen voor militaire dienst. Hij krijgt groot verlof omdat de Heemaf hem dringend nodig heeft. De eerste wereldoorlog zorgt bijna voor de ondergang van de Heemaf, financieel gaat het erg slecht en na een interne crisis gaat Hofstede Crull weg als directeur.
In 1919 wordt Keus de vervanger van Hofstede Crull. Hij wordt directeur, samen met Frederik Robert Willink (de neef van mede oprichter Willem Willink). Keus gaat zich bezig houden met technische zaken en de handel, Willink neemt de financiële kant voor zijn rekening.
Ton Bach - Machinist bij suikerfabriek WONJI in Ethiopië
Otto Bleker stuurde mij in juli 2018 twee fotoalbums van Ton Bach die korte tijd werkte als machinist bij de suikerfabriek Wonji in Ethiopië. Net na WO II gingen bedrijven als Stork, Werkspoor en Heemaf verder waar ze al vanaf 1900 mee begonnen waren; Het bouwen en inrichten van fabrieken over de hele wereld, zoals suikerfabriek WONJI in Ethiopië. Rondom de fabrieken ontstonden dorpjes waar de ingenieurs, monteurs, machinisten, technici en andere werklui zich tijdelijk vestigden totdat het project klaar was en dan vertrok men weer (vaak naar een ander land) voor de volgende klus, zoals ook Ton Bach. Na zijn schooltijd (1944) gaat Ton Bach werken bij NV Stoomvaartmaatschappij Nederland en werkt daar tot 1951 als machinist op het schip. Daarna gaat hij enkele jaren werken als machinist bij suikerfabriek Wonji in Ethiopië. De fotoalbums die hij ons naliet zijn uniek en geven een mooi beeld hoe het er tussen 1951 en 1955 aan toe ging. De hele Nederlandse industrie was bij dit project betrokken. Ton Bach heeft de meeste foto's voorzien van een korte beschrijving. Klik op de foto's om te vergroten.
Ton Bach (links) tijdens de installatie van een machine in suikerfabriek Wonji (1951).
600 KW Stork tegendrukturbine met Heemaf generator geleverd aan suikerfabriek WONJI in opdracht van de H.V.A. in de proefstand van de Stork fabriek (1953). Bron: Geheugenvannederland.nl (Stork archief).
Luchtfoto suikerfabriek WONJI in Ethiopië uit het album van Ton Bach.
Hofstede Crull en de rampspoed bij zijn elektromotorenfabriek "de VIJF" in Doetinchem (1920 - 1934) + 3 FILMS
In 1920 werd in Doetinchem - de bijna vergeten- elektromotorenfabriek "DE VIJF" opgericht door Rento Hofstede Crull. Hofstede Crull, was elektriciteitspionier, oprichter van vele elektriciteitscentrales en van de Heemaf, het grootste elektrotechnische bedrijf van Nederland tot ver na WO II. Nadat Hofstede Crull in 1918 ruzie kreeg met de commissarissen van de Heemaf was het de beste oplossing dat Hofstede Crull weg zou gaan. Dit gebeurde ook, maar hij was niet de persoon om stil te gaan zitten.
Hij kocht een stuk grond in Doetinchem aan de Havenstraat (nabij de Oude IJssel en het oude centrum) en richtte daar de nieuwe elektromotorenfabriek "de VIJF" op, een concurrent voor de Heemaf en EMF Dordt. Van elektromotorenfabriek "de VIJF" was weinig bekend behalve dat het geteisterd werd door rampspoed tijdens zijn slechts 14 jarige bestaan. Hofstede Crull had weinig geluk met dit bedrijf dat een geduchte concurrent voor de Heemaf en EMF Dordt had moeten worden, maar heeft niet zo mogen zijn.
Er waren slechts weinig foto's van dit bedrijf bekend maar onlangs kwam een prachtig album uit de jaren 1925-1929 tevoorschijn welke in een van de knipsels in dit artikel wordt beschreven. Het album werd door gedigitaliseerd. Dit gaf mij aanleiding om mij eens in de geschiedenis van dit bedrijf te duiken dat als rode draad "rampspoed" door zijn geschiedenis heeft lopen.
De Vereenigde IJzer Fabrieken "De VIJF" Op 11 december 1920 werd op initiatief van Hofstede Crull ten overstaan van notaris Ten Doesschate in Hengelo de NV De Verenigde IJzerfabrieken 'DE VIJF' opgericht. Het bedrijf werd gevestigd in Doetinchem en het ging vooral elektromotoren fabriceren. Aanvankelijk liep het bedrijf goed. Vele oudgedienden van de Heemaf uit Hengelo, die meer vertrouwen hadden in Hofstede Crull dan in de nieuwe HEEMAF-directie, verhuisden naar Doetinchem en vonden werk in de nieuwe fabriek.
Hieronder 2 films uit ons youtube kanaal, over de elektrische treinen van Heemaf/Werkspoor die vanaf 1925 tot 1932 werden geleverd aan Nederlands Indië en de Nederlandse Spoorwegen.
1924 - proefrit van de treinen voor Nederlands Indië
1924-1932 - Overzicht van de treinen gemaakt door Heemaf / Werkspoor
Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle / HHG
Remko Hemmelder stuurde mij eind 2015 prachtig fotomateriaal van zijn opa die vroeger 50 jaar (!) bij de Heemaf gewerkt heeft als tekenaar en administratief- technisch/commercieel medewerker montagebureau. Vandaag de dag komt het niet meer voor dat iemand zo lang bij hetzelfde bedrijf werkt, maar in de jaren twintig van de vorige eeuw was het heel gebruikelijk dat kinderen in de fabrieken kwamen werken waar vaak pa of ma al werkzaam waren en vervolgens werkten ze hun hele leven bij het zelfde bedrijf. Na wat speurwerk kwamen we erachter dat hij op verschillende foto's te zien was op onze website, maar ook in het boek "De Centrale" over 135 jaar elektriciteit in Nijmegen. Zijn opa was ook actief in WO II en zo ontstond dit verhaal opgesteld door Remko.
Cornelis Hendrikus Hemmelder, wordt op 8 januari 1909 geboren in Bussum. Als zijn ouders naar Delden verhuizen, gaat Cor op 14 jarige leeftijd van 22-10-1923 tot 15-8-1926 werken bij de heemaf, op de afdeling Verkoop voor administratieve werkzaamheden. Van 15-8-1926 tot 1-4-1932 werkt hij achtereenvolgens bij de tekenkamer en het montagebureau.
Cor Hemmelder in 1928 als leerling tekenaar bij de Heemaf.
Ongeveer 2,5 jaar als leerling tekenaar respectievelijk tekenaar(foto), en daarna 3 jaar als leerling monteur respectievelijk monteur, om zijn praktisch-technische kennis te vervolmaken. Van 1-4-1932 tot 1-1-1933 werkt hij op de afdeling reclame, voor de daar voorkomende administratieve werkzaamheden.
Impressie van de (oude) tekenkamer bij de Heemaf in 1913. Wanneer Cor Hemmelder hier begin is er niet veel veranderd, zelfs de stoeltjes zijn identiek. In 1938 wordt de tekenkamer flink veranderd en uitgebreid. Bron: Historisch Centrum Overijssel.
Ontslag 31-12 1932 krijgt hij ontslag (foto). Vanwege crisis of te weinig werk, want volgens het getuigschrift (foto) zijn ze erg tevreden over hem. Zo tevreden dat hij juni 1933 weer terug mag komen. Een stukje privé-leven komt hier ook om de hoek kijken, want eind 1930 wordt hij, uitgezonden als monteur voor langere tijd ondergebracht bij een katholieke boer in Uitgeest. Dat was door de pastoor geregeld. 5 april 1931 verloofd hij zich met de jongste dochter, en 31 mei 1934 trouwen ze in Uitgeest.
Jan Weeda stuurde mij onlangs een prachtig overzicht van alle door hem bekende Thomassen motoren die gecombineerd werden met Heemaf en Smit machines.Jan is een oud medewerker van de firma Thomassen (bijna 39 dienstjaren). Hij begon als tekenaar constructeur op de tekenkamer gasmotoren, toen ging hij naar de verkoop nieuwbouw motoren en zuigercompressoren. Daarna heeft hij zich bijna 30 jaar bezig gehouden met alles wat te maken had met de verkoop en engineering van onderdelen voor ombouw van bestaande zuigercompressoren en gasmotoren.
Dat betekende soms hele machines aanpassen, maar ook het vervangen van simpele onderdelen zoals pompen, smeertoestellen, kleine elektromotoren e.d. die niet meer te leveren waren. Op het laatst kende hij heel wat zuigercompressoren en motoren die geleverd waren. Er werden nog wel eens gegevens opgevraagd van oude motoren en zo kwam het overzicht van de Thomassen motoren tot stand.
Eerst een stukje historie over de firma Thomassen.
Als molenaarszoon kwam Geurt Thomassen (1857) uit Arnhem al vroeg in aanraking met techniek. Een molenaar was in die tijd namelijk een allround technicus, die zelf molenstenen behakte, hardhouten tandwielen maakte en te maken had met spekstenen lagers, zwiepende wieken en wisselende winden.Als jongeman werkte hij voor de spoorwegen, waar hij in aanraking kwam met stoommachines.
Rond 1883 besloot hij voor zichzelf te beginnen. In de Rodenburgstraat in Arnhem begon hij een smederij en reparatiewerkplaats. Hij richtte zich op twee vakgebieden waarvan hij het meeste wist: het molenaarsvak en de spoorwegen. Zo maakte hij o.a. bilmachines, waarmee de groeven in molenstenen gekapt konden worden. Hij was ook in staat om stoommachines te repareren en te vervaardigen. Zo kreeg hij ook regelmatig opdrachten van de spoorwegen voor reparatiewerkzaamheden. In 1892 vond Geurt in de persoon van P.W. van Rossum, een familielid van de beroemde Tabaks-fabrikanten, een investeerder. Daardoor kon hij het bedrijf uitbreiden en verhuisde toen naar de Weerdjesstraat 120 in Arnhem.
Connie Oudshoorn uit Twente stuurde mij een e-mail en 5 mooie foto's van haar vader die tussen 1934 en 1937 bij de Heemaf werkzaam was op de tekenkamer. Wat vooral opvalt is de zeer gedetailleerde beschrijving bij de unieke foto's van de Heemaf. Ik heb de beschrijving (achterkant foto) er daarom direct onder gezet. De namen op de groepsfoto's zijn interessant voor familieleden die het verleden gaan onderzoeken.
Hieronder haar verhaal:
Mijn vader werd geboren op 22 december 1912 in Sneek als laatste kind in het gezin van mijn opa Wouter Thomas Sandstra en mijn oma Sjoerdje Baars. Mijn vader had 2 oudere broers, Thomas Wouter en Sjoerd en een oudere zuster, Sophia. De voornaam van mijn vader werd Jan.
Opa had een goedlopend bedrijfje op het Groot Zand in allerlei lederwerk, annex touwslagerij, terwijl mijn oma de gehele dag vlaggen naaide ! De broers van mijn vader bleken ook handelsmannen, terwijl Thomas de zaak van papa uitbreide met oa. schaatsen, sledes en alles wat maar met de winter en met sport te maken had, vertrok Sjoerd, na het vervullen van de dienstplicht, naar Amsterdam en hij verkocht daar oa borstelwerk. Mijn vader zat op de HTS in Leeuwarden.
De oudere broers ondervonden hinder van hun, typsch friese, als Saanstra uitgesproken achternaam, die in het westen van het land niet werd herkend en steevast met een Z en anderszins verkeerd werd opgepakt. De broers hebben toen bij de Kroon een naamsverandering gevraagd, ook voor Jan, niet voor hun zuster, die was inmiddels getrouwd en voor haar maakte het kennelijk niet uit.
In 1934 werd de telex ingevoerd bij de Heemaf. Dit noemde men toen een "verreschrijver" of een "kletsverdrijver". Hieronder twee prachtige foto's van mevrouw Kwast aan de "verreschrijver".
25-10-1934, mevrouw Kwast aan de verreschrijver, bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.
Bron: Heemaf post 1934 (Archief Holec Historisch Genootschap).
Heemaf caleidoscoop (1941) Bedrijfsfilm van de Heemaf met beelden van het productieproces en alle afdelingen.
Heemaf
Het vervaardigen door Heemaf in Hengelo van drie enorme elektromotoren voor een nieuw gemaal bij Lemmer (1943) in het kader van de Zuiderzeewerken. Verder nog de bouw van het pompgemaal complex, het inbedrijf stellen van de motoren en de bouw van een dieselgemaal in Urk en het droogmalen van de Noordoostpolder.
Heemaf
Andere tijden - documentaire van Werkspoor (Heemaf) naar de Fyra.
Heemaf
Heemaf- elektrisch aangedreven bruggen kranen en sluizen (1930)
Suikerfabriek Metahara was de derde suikerfabriek in Ethiopië die in opdracht van de H.V.A. Ethiopia (Handels Vereniging Amsterdam Ethiopia) werd opgericht na...