Bakeliet en Hajaliet
Bakeliet en Hajaliet. Onder deze en ook gelijksoortige namen is fenolhars bekend. Het is de eerste volledige synthetische kunststof die vele toepassingen kende. 
Bakeliet dankt zijn naam aan Leo Bakeland, Amerikaans Belgische chemicus (Gent,1863-1944) die na vele experimenten rond 1907 Bakeliet ontwikkelde. Het is een mengsel van fenol en formaldehyde. In december 1909 werd octrooi gevraagd en verkregen en het werd in Duitsland commercieel geproduceerd. Deze ‘thermohardende’ kunststof — plastic dat hard wordt bij verhitting — wordt voor behuizingen van uiteenlopende apparatuur gebruikt en toegepast in de elektrotechniek vanwege zijn isolerende eigenschappen. Heemaf gebruikte het o.a. voor zijn schakelkasten en telefoons en Hazemeyer voor o.a. groepenkasten en de Hajaliet pers.
Bakeliet is een kunsthars product dat onder hoge druk in elke vorm kan worden geperst. De eigenschappen van bakeliet zijn zeer goed, een hoog isolatievermogen en mechanisch zeer sterk. Het stoot vuil af en absorbeert geen vloeistoffen en kan tegen hoge temperaturen. Eigenschappen die voor toepassingen in de elektrotechniek zeer belangrijk zijn. Het werd dan ook spoedig in de elektrotechniek toegepast. Maar ook in radio’s en telefoons. Ook onze oude 78 toeren platen waren van bakeliet.
Links: Hazemeyer groepenkast Hajaliet 1935, rechts: Hazemeyer Hajalietpers 1935
Na het verlopen van het octrooi gingen veel bedrijven het product gebruiken, maar omdat de naam beschermd was kwamen er namen voor. Bij Philips kwam de naam Philite in gebruik. Ook Hazemeyer ging het kunststof toepassen en ging de naam Hajaliet gebruiken. De Ha staat voor Hazemeyer en de ja voor Jansma van der Ploeg, de beide directeuren van Hazemeyer.
Lees meer
Biografie Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull (1863-1938)
Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull, elektriciteitspionier, sportman en fabrikant
Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull rond 1917. Bron: HHG
Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull (26-11-1863, Meppel - 08-09-1938 Doetinchem). Vader: Wolter Hendrik Crull (1828-1864). Moeder: Catharina Annette Kuiper (1831-1909). Echtgenote 1 Aleida Johanna Hendrika Dikkers (1865-1928). Echtgenote 2: Elisabeth Kühm. Kinderen: 4 dochters: Johanna (1895-1945), Catharina Annetta Jacoba (1897-1989), Woltera Hendrika (1900-1966 ) Aleida Johanna Hendrika (1902-1971)
Inleiding
Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull werd geboren in 1863. Na de lagere school in de stad Groningen en een weinig succesvol verlopen HBS tijd in diezelfde stad, werkte hij enkele jaren in een fabriek in Borne. Hij pakte daarna de studie weer op. Ditmaal aan de technische hogeschool in Hannover, waar hij elektrotechniek studeerde.
In 1891 ontwikkelde hij veel activiteit voor het Amerikaanse bedrijf Thomson Houston' op de grote elektriciteitstentoonstelling in Frankfürt am Main. Direct na die tentoonstelling volgde een periode van drie jaren praktisch werken in de fabrieken van Thomson Houston en General Electric in de Verenigde Staten. Hij bezocht daar ook de Wereldtentoonstelling in Chicago van 1893.
Op 1 april 1894 begon hij in Borne een technisch bureau, dat zich aanvankelijk vooral toelegde op installatiewerk, op de handel in elektrotechnische materialen en op het stichten van openbare elektriciteitsbedrijven. In 1897 volgde zijn associatie met de werktuigbouwkundige ingenieur Willem Willink en stichtten zij samen de firma 'Hofstede Crull en Willink'.
Spanningsmeter gemaakt tussen 1897 en 1900 door Hofstede Crull & Willink, Bron: Gemeentearchief Borne
Na verhuizing naar Hengelo in 1900, vervaardigde het bedrijf in toenemende mate ook eigen elektrotechnische producten. Deze laatste activiteit nam nog sneller toe, nadat de firma in 1908 werd omgezet in de naamloze vennootschap: 'Hengelosche elektrische En Mechanische Apparaten Fabriek' HEEMAF. Vanaf 1915 behoorde ook de fabricage van elektromotoren en generatoren tot de HEEMAF-activiteiten.
Lees meer
Heemaf reclame in voetbalstadion "Mestalla" van Valencia (1926)
De Heemaf begreep heel goed wat reclame kon doen voor de verkoop van hun producten. Al vanaf 1908 had men een eigen reclame afdeling die zich 100% bezig hield met fotografie en reclame. De producten stonden dan ook in alle mogelijke bladen, boeken en kranten. Vertegenwoordigers van de Heemaf gingen naar alle beurzen in binnen en buitenland want daar moest de Heemaf altijd prominent aanwezig zijn. Zo hadden bijvoorbeeld de voetbalteams van de Heemaf al tussen 1910 en 1930 al shirtreclame.
In de prachtige collectie van Historisch Centrum Overijssel in Zwolle vonden wij een foto van Heemaf reclame voor SKA motoren op de middenstip van stadion "Mestalla" in Valencia in Spanje. Boven de reclame zien we de tribunes en in het midden de ruimte waar de voetballers via de trap omhoog het veld op liepen.
Er werd reclame gemaakt voor SKA motoren via Sangis S.A. in Valencia. Sangis S.A. was een vertegenwoordiger van de Heemaf, want die had in die tijd overal ter wereld verkoopkantoren voor de Heemaf producten. In Spanje had men minimaal 2 verkoopkantoren; ELectric Supplies CO. S.A. in Barcelona en Sangis S.A. in Valencia.
Reclame voor een Heemaf SKA motor op de middenstip van voetbalstadion "Mestalla" in Valencia waar momenteel onze beste keeper Jasper Cillessen onder contract staat. Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.
Een voorbeeld van een SKA motor van de Heemaf zoals deze op de middenstip van het voetbalstadion te zien is. Bron: Holec Historisch Genootschap.
Wanneer je inzoomt in de foto zie je de tekst "Motore doble arrollameiento" = Motor met dubbele wikkeling. Daaronder P/Y Margall is een straat in Valencia waar het verkoopkantoor van vertegenwoordiger Sangis S.A. te vinden was.
Lees meer
Thomassen motoren combinaties met Heemaf generatoren (1918-1964)
Jan Weeda stuurde mij onlangs een prachtig overzicht van alle door hem bekende Thomassen motoren die gecombineerd werden met Heemaf en Smit machines. Jan is een oud medewerker van de firma Thomassen (bijna 39 dienstjaren). Hij begon als tekenaar constructeur op de tekenkamer gasmotoren, toen ging hij naar de verkoop nieuwbouw motoren en zuigercompressoren. Daarna heeft hij zich bijna 30 jaar bezig gehouden met alles wat te maken had met de verkoop en engineering van onderdelen voor ombouw van bestaande zuigercompressoren en gasmotoren.
Dat betekende soms hele machines aanpassen, maar ook het vervangen van simpele onderdelen zoals pompen, smeertoestellen, kleine elektromotoren e.d. die niet meer te leveren waren. Op het laatst kende hij heel wat zuigercompressoren en motoren die geleverd waren. Er werden nog wel eens gegevens opgevraagd van oude motoren en zo kwam het overzicht van de Thomassen motoren tot stand.
Eerst een stukje historie over de firma Thomassen.
Als molenaarszoon kwam Geurt Thomassen (1857) uit Arnhem al vroeg in aanraking met techniek. Een molenaar was in die tijd namelijk een allround technicus, die zelf molenstenen behakte, hardhouten tandwielen maakte en te maken had met spekstenen lagers, zwiepende wieken en wisselende winden.Als jongeman werkte hij voor de spoorwegen, waar hij in aanraking kwam met stoommachines.
Rond 1883 besloot hij voor zichzelf te beginnen. In de Rodenburgstraat in Arnhem begon hij een smederij en reparatiewerkplaats. Hij richtte zich op twee vakgebieden waarvan hij het meeste wist: het molenaarsvak en de spoorwegen. Zo maakte hij o.a. bilmachines, waarmee de groeven in molenstenen gekapt konden worden. Hij was ook in staat om stoommachines te repareren en te vervaardigen. Zo kreeg hij ook regelmatig opdrachten van de spoorwegen voor reparatiewerkzaamheden. In 1892 vond Geurt in de persoon van P.W. van Rossum, een familielid van de beroemde Tabaks-fabrikanten, een investeerder. Daardoor kon hij het bedrijf uitbreiden en verhuisde toen naar de Weerdjesstraat 120 in Arnhem.
Fabriek Thomassen aan de Weerdjesstraat
Lees meer
Heemaf agentschap Soerabaia (Nederlands Indië) 1904 - 1928
Vanaf 1904 had de firma Hofstede Crull & Willink al een agentschap in Nederlands Indië die voor hen werkte (Technisch Bureau J. B. de Rooij). Officieel kreeg de Heemaf rond 1913 een agentschap onder haar eigen naam. Vanaf 1919 was men vertegenwoordiger voor Nederlands Indië geworden van een aantal Nederlandse bedrijven als: de N.K.F (Nederlandsche Kabel fabriek te Delft), de Hollandse Draad en Kabelfabriek in Amsterdam, Willem Smit & Co's Transformatorenfabriek en natuurlijk voor de Heemaf zelf. In Soerabaia had men een agentschap waar vanuit men alles regelde.
Agentschap van de Heemaf op Soerabaia in Nederlands Indië 01-04-1919 bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.
Beeldtelegram aan agentschap Soerabaja 17-03-1931, Bron: Historisch Centrum Overijssel.
Soerabajasch handelsblad 16-06-1904
Bron: De Ingenieur 1-1-1913
De Heemaf maakte veel reclame voor haar eigen producten en de bedrijven die zij vertegenwoordigde. Daarom was men geregeld te zien op beurs stands, zoals onderstaand voorbeeld in Bandung (1920-1925).
Reclame agentschap Heemaf 08-09-1922. Bron: Nieuws van den dag voor Nederlandsch Indië
Lees meer
Hofstede Crull en zijn eerste elektriciteitscentrales in Borne (1896) en Hengelo (1901) + films (1937)
Elektriciteitspionier Rento Hofstede Crull stond aan de wieg van veel elektriciteitscentrales in Nederland. Tijdgenoot en grondlegger van de elektrotechniek in Nederland, Willem Benjamin Smit had in 1886 in Kinderdijk al de eerste echte Nederlandse elektriciteitscentrale opgericht met 295 aansluitingen, maar Hofstede Crull ging verder waar Willem Smit gebleven was. Vanaf het begin van de oprichting van zijn eerste bedrijf "Hofstede Crull & Willink" in 1894 was hij onophoudelijk bezig met het verkrijgen van concessies om ook zelf een elektrische centrale te mogen bouwen. Hij was een visionair die in 1891 al goed door had dat elektriciteit de wereld zou veroveren en hij was daarin een pionier van het eerste uur.
Centrale in Borne in 1896.
De elektriciteitscentrale in Borne (B.E.M.) (1896 - 1930)
Vanaf 1896 werden de eerste elektrische centrales gebouwd in Overijssel. Het elektriciteitsnet bestond vooral uit laagspanningslijnen. In 1918 bouwde TCS de eerste bovengrondse hoogspanningslijn tussen Hengelo en Eibergen voor de spanning van 10 kV. Al vanaf 1894 probeerde Hofstede Crull een concessie te krijgen voor een centrale in Borne, dat was ook zijn woonplaats. De plaatselijke industriëlen zoals de Bornse textielfabrikant Spanjaard steunden hem en in 1896 lukte het hem om de gemeente Borne te overreden om te kiezen voor elektriciteit en hij kreeg de concessie. Dat de vergunning in Borne soepel verliep kwam ook doordat de gemeente zelf aandeelhouder werd, de burgemeester en enkele raadsleden waren ook aandeelhouders !
Lees meer
Project EMF Dordt - 5/5 beschrijvingen bij 779 foto's (1930-1950)
Eind 2016 kreeg ik via Henk Kolkman, vrijwilliger bij Historisch Centrum Overijssel te Zwolle een e-mail dat er nog ongeveer 2000 glas negatieven van EMF Dordt waren te vinden bij het HCO uit de jaren 1911 - 1950. Aangezien dit niet het werkgebied was van HCO bood men ze aan bij beeldbank Dordrecht, maar die hadden in eerste instantie geen belangstelling. Hij stuurde ook een legenda mee van de fotograaf, maar die was gedeeltelijk compleet. Ik mis de nummers 1 tm 756. Vanaf nummer 757 tm 1536 is elke foto kort beschreven en van datum voorzien. Jammer genoeg is dus van foto nummer 1 tm 756 geen beschrijving want deze dateren uit het prille begin van de elektromotorenfabriek.
Tot mijn verrassing vond ik op beeldbank Dordrecht een groot deel van de 2000 glas negatieven digitaal. Dit was verdeeld in een bruin en een geel fotoalbum en m.b.v. de foto beschrijvingen kunnen we in detail aangeven wat de foto voorstelt en uit welk jaar deze komt. Een deel van de foto's uit het prille begin (fotonummer 1 tm 756) heb ik al verwerkt in de historie van EMF Dordt en ga ik de komende tijd aanvullen. De legenda die ik compleet probeer te krijgen begint bij 1 januari 1930 en betreft foto nummer 757 tm 1156. In totaal bevat dit bruine fotoboek 1210 foto's. Daarnaast is er ook nog een geel fotoboek van latere datum en die nummering loopt tot 1956. Beide fotoalbums hebben dus betrekking op de 2000 glas negatieven die bij het HCO liggen. Deel 2 zal ik t.z.t. op de website plaatsen en daarmee maak ik de historie van EMF Dordt compleet.
Dit project is nu af. De missende nummers zal ik toevoegen wanneer ik ze tegen komen. Ik mis een aantal pagina's maar wellicht kunnen we die met medewerking van Historisch Centrum Overijssel aanvullen of met hulp van de bezoekers van deze website. Mocht u aanvullingen, ontbrekende foto's van EMF Dordt (voorzien van een nummer uit deze lijst) of andere informatie hebben dan kunt u mij altijd bereiken via dit e-mail adres: rudohermsen@hotmail.com of telefoon: 06 19009274
Beschrijvingen bij fotonummer 1157 tm 1256 De foto's hebben nummers en de beschrijving staat eronder (handgeschreven door de bedrijfsfotograaf). De ontbrekende nummers mis ik in de collectie.
Lees meer
De eerste elektrische wasmachines van Nederland (Vélo) met een elektromotor van de Heemaf (1928) + 2 x FILM
In 1928 bracht het bedrijf "Vélo Waschmachine Maatschappij" de eerste elektrisch aangedreven houten wasmachine van Nederland op de markt en dit verlichtte de werkzaamheden van de huisvrouwen omdat ze niet met hun handen in het water het zware schrobwerk hoefden te doen. Er was natuurlijk nog veel te verbeteren aan deze (semi automatische) wasmachine maar het prototype van de wasmachine zoals wij die nu kennen was gemaakt. Er kwam nog steeds veel handwerk bij kijken. De vrouwen moesten nog steeds het water verwarmen, sop maken, inweken, uitspoelen, mangelen en drogen en als laatste strijken. Verder waren de wasmachines ook te duur voor de gewone man.
Velo reclame rond 1900 (bron: Bas Romeijn).
Heemaf
De Heemaf uit Hengelo was in die tijd het grootste elektrotechnisch bedrijf van Nederland en zij werden gevraagd om de was machine van een elektromotor te voorzien en het was proces deels te automatiseren. Concurrenten als EMF Dordt volgden snel met vergelijkbare elektromotoren voor concurrerende merken en vanaf de jaren dertig voorzag de Heemaf ook vele nieuwe wasmachinefabrikanten van elektromotoren. In totaal kende Nederland 14 wasmachine fabrikanten.
Korte historie van de Vélo wasmachinefabriek (1898 - 1973):
In 1898 richt Johan Bosch samen met de Amerikaanse Van der Laan een handelsbedrijf op in Rotterdam. Een van de producten die ze invoeren is een patentloze houten wasmachine. De eerste gedachte is natuurlijk dit kunnen wij zelf ook maken. In 1901 gaat de fabriek in een oude boerenschuur van start en zo wordt men de eerste wasmachinefabrikant van Nederland. De zaken gaan zo goed dat men snel moet gaan uitbreiden.
Lees meer
Hieronder 2 films uit ons youtube kanaal, over de elektrische treinen van Heemaf/Werkspoor die vanaf 1925 tot 1932 werden geleverd aan Nederlands Indië en de Nederlandse Spoorwegen.
Mijn vader werd geboren op 22 december 1912 in Sneek als laatste kind in het gezin van mijn opa Wouter Thomas Sandstra en mijn oma Sjoerdje Baars. 
