Onlangs kreeg ik een bericht van Robertus Berkers uit het verre Winnipeg (Canada). Hij vroeg om meer informatie van zijn opa Gerrit Holl en moeder Maria Holl die vroeger beide bij de Heemaf in Hengelo gewerkt hebben. Ik liet hem een foto zien van de Heemaf uit 1942, waar een groep vrouwen bij een prikbord stonden te kijken naar berichten van te werk gestelde collega's en vrienden. Hij zag direct dat zijn moeder op de foto stond. Hij ging op zoek naar meer foto's bij zijn moeder (91 jaar) en kwam nog een aantal unieke foto's tegen, gemaakt bij de Heemaf uit de periode 1940-1943. Het verhaal van zijn moeder is door Robertus zo goed mogelijk beschreven en naar mij gestuurd.
Hieronder het verhaal van Maria Holl:
Mijn grootvader Gerrit Holl was in de vroege jaren twintig eigenaar van het Centraal Hotel te Haaksbergen (inmiddels nu helemaal verdwenen en voor altijd weggevaagd---doodzonde!). Daarna verhuisde hij met de familie naar Glanerbrug, en mettertijd naar Enschede, de Parkweg. Dat was waarschijnlijk 1926, want mijn moeder (Maria Holl) ging daar voor 't eerst naar school, op leeftijd van zes jaar (moeder is van september 1920).
Rond 1931 verhuisde de familie Holl naar de Beek straat, nummer 44 (de buurt werd gesloopt in 1978). In 1935 ging zij van de school af, en was werkzaam als dienstmeisje/schoonmaakster bij een familie van enig aanzien, in de buurt van de Roomweg. In 1937 was zij werkzaam als dienstmeisje/schoonmaakster in dezelfde buurt, bij een familie die eigenaar was van een winkel in de Havenstraat.
Gerrit Holl met zijn hele familie en andere verwanten. Gerrit leunt op z'n fiets en kijkt toe, al rokend. Betsie kijkt uitdagend in de lens, uiterst links. Maria l(voorste rij 2e van rechts) leunt op een oudere neef, alsook jongste zus Dini, rechts. Grote broer Jan zit rechts achter. Mijn oma (Gerritje Holl) in gestreepte jurk glundert heel tevreden, precies in 't midden, omringd door haar kinderen, neven en nichten.
Kennelijk was Gerrit Holl toen al (eind dertiger jaren) werkzaam op de HEEMAF fabriek in Hengelo, maar hier kan moeder niet zeker van zijn. In ieder geval zei Gerrit (vermoedelijk in het voorjaar van 1940) tegen z'n dochter dat zij ook maar bij de HEEMAF moest komen werken, omdat er zeer veel te doen was vanwege de oorlog. Daarom moet het wel ná mei 1940 zijn geweest, maar vóór mijn moeder haar twintigste verjaardag in september. Na nieuw speurwerk vond ik later nog een aantal foto's en volkomen onverwacht (voor mij) was dat moeders jongere zus, Betsie, er ook op stond. Ja, zei moeder heel gewoon, Betsie werkte daar ook voor een tijdje. Vader had voor ons beiden daar een baantje gevonden.
Moeder wist met alle zekerheid te vertellen dat Gerrit Holl bij het magazijn van de Heemaf werkte, waar hij onderdelen verstrekte aan de werkers. Was hij daar een soort opziener? Nee, dat wist moeder niet met zekerheid te zeggen. Meer kon ze er niet over vertellen.
Hierboven een unieke foto van de familie Holl genomen in Enschede rond 1930. Links Gerrit Holl, midden zoon Jan Holl , rechts een onbekende vriend.
HEEMAF, Hengelo, c 1940. Maria Holl (met pleister op de knie) 1e rij, 3e van links.
Achteraf bezien blijkt het niet dwangarbeid te zijn geweest daar bij de HEEMAF, maar wel werkte iedereen in deze fabriek onder strenge toezicht, Duitse én Nederlandse.
Moeder vond het eng om in de wikkelarij te werken, vooral omdat er een boosaardige Duitse meneer toezicht had op de meiden die daar werkzaam waren. Maar een zekere Nederlandse opziener, dhr Hartog, was vriendelijk en aardig tegenover de werksters.
HEEMAF, Hengelo, c 1940. Dhr. Hartog (zittend op de stoel) rechts daarnaast staat Maria Holl.
Foto links: HEEMAF, Hengelo c 1940. Maria Holl, rechts achter. Foto rechts: HEEMAF, Hengelo, c 1940. Maria Holl midden, achterste rij.
, Betsie Holl, links bovenaan.jpg "Klik hier om de foto te vergroten")
Heemaf, Hengelo Maria Holl, gezicht precies midden (boven de bloem), Betsie Holl, links bovenaan
.jpg "Klik hier om de foto te vergroten")
Nog een foto van het zelfde evenement bij de Heemaf (1940). Maria Holl vooraan midden (er zit wat beweging in de foto).
Spoelen wikkelarij Heemaf (1930-1940). Bron: Holec Historisch Genootschap.
Mettertijd kreeg Maria een baantje toegewezen in de gaarkeuken, wat ze heerlijk vond. Dit duurde tot ongeveer midden/eind 1942--misschien wel zelfs tot begin 1943--maar toen was het werken bij HEEMAF af. Na plm 2 1/2 jaar bij de HEEMAF was Maria nogmaals werkzaam als dienstmeisje/schoonmaakster, deze keer bij een joodse familie in de stad Enschede.
Boven: Gaarkeuken Heemaf. Geheel links of rechts zou Maria Holl kunnen zijn, de gelijkenis links is treffend als je kijkt naar de foto hieronder (zie het kapsel) maar rechts zou ook zeker Maria Holl kunnen zijn. De vrouw die staat 2e van links lijkt zeer veel op de mevrouw met de donkere haren op de foto hieronder (geheel rechts). Verder is de foto uit 1941, dus de periode dat zij in de gaarkeuken werkte.
(Bron: HCO Zwolle).
Jonge meiden werkzaam bij de gaarkeuken van de Heemaf (ongeveer 1940). Maria Holl, rechtsboven
Jonge meiden werkzaam op de gaarkeuken van HEEMAF, Hengelo, c 1940. Maria Holl, 3e van rechts
Boven: De Heemaf meiden, ca. 1940 met daarop ook Maria's zus Betsie: (links boven), Maria Holl onder links.
In november 1944 trouwde ze met mijn vader, Franciscus Thomas Berkers, werkzaam bij de Gebr.Koelink. Als pas getrouwden woonden ze in bij de familie Berkers op de Roomweg 30 (verwoest in de vuurwerk ramp, 13 mei 2000), tot het einde van de oorlog.
Wie zijn de meiden op de foto's (hieronder)? Daar heb ik eerder al commentaar op gegeven---moeder weet het niet meer. Wel wist ze me te vertellen dat het meisje dat helemaal achter staat op uw foto--met bril--Dini heette. En dat het meisje rechts vooraan--ook met bril--het klooster inging, en non is geworden. Op mijn foto zit ze rechts naast Maria, met moeders arm door die van haar.(zie foto helemaal bovenaan in dit artikel).
Medewerksters van de Heemaf kijken op het prikbord of er nieuws is van te werk gestelde medewerkers en vrienden (1942)
Derde van links (voor) is mevrouw Maria Holl. Bron: HCO Zwolle / HHG
Frans en Marias huwelijk werd gezegend met vijf kinderen, Hans (1946), Frank (1947), Robertus (1950), Marga (1951), en Peter (1955). Frans, Maria, en hun vijf kinderen emigreerden naar Winnipeg, Canada, in augustus 1960. Frans overleed in 1997, te Winnipeg. Maria is nu 91, en woont in een bejaardentehuis aan de overkant van de straat van haar enige dochter, Marga. Dus krijgt ze iedere dag bezoek van haar dochter, en twee keer per week van Robertus. Oudste zoon Hans woont een uurtje rijden buiten de stad op 't platte land, en komt ook regelmatig op bezoek, ook al is het wel niet iedere week. Frank en Peter wonen ver weg in andere provincies van 't land (British Columbia en Québec), dus komen niet vaak langs.
HEEMAF, Hengelo, c 1940. Maria Holl vooraan, uiterst links. 4e van links dhr. Hartog zittend met benen over elkaar.
HEEMAF, Hengelo, c 1940. Maria Holl, 2e rij, 5e van links. Dhr. Hartog op hoge kruk, rechts.
Met dank aan Robertus Berkers en Maria Holl. Bron: Foto's Robertus Berkers/Maria Holl, behalve 2 foto's van HCO Zwolle en 1 foto van Holec Historisch Genootschap.
Robertus Berkers vanuit een winters Winnipeg (Canada) 2011
Comments powered by CComment