Periode na Hofstede Crull
Na het vertrek van Hofstede Crull in 1919 zien we dat de nieuwe directeuren H.I. Keus en F.R. Willink per 18 maart 1919 tot mede-directeuren zijn benoemd. Directeur W. Willink, die per 1 mei ontslag had genomen werd verzocht nog enige tijd aan te blijven om de nieuwe directeuren te ondersteunen. Hij zou worden opgenomen in de Raad van Commissarissen. Het was overigens wel het jaar met de hoogste winst tot dan toe.
Prachtige foto van een medewerker van de Heemaf achter een stator van een draaistroomgenerator 1000 kVA 500 V 50 Hz en 125 omw/ min. met huis van bijbehorende opwekker, bestemd voor centrale Tjepoe van de BPM (Bataafsche Petroleum Maatschappij) Nederlands Indië/ Java 01-10-1919. Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle/ Jaap Tuik.
Wikkelen bovenste statorhelft van grote draaistroommotor 01-08-1919 bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle
FILM AKTE 1/5 OVER DE HEEMAF (WILLY MULLENS). Klik op de play button
Deel grote hal voor mechanische bewerking van gietstukken Heemaf 01-03-1920. Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.
De oorlog is voorbij en veel materialen zijn weer voorradig. De vraag neemt ook weer toe zodat goede prijzen kunnen worden berekend. Uit een overzicht blijkt dat er vanaf 1908/1909 steeds 10% of meer dividend werd uitgekeerd, met een maximum van 18% in 1917/1918. Er komt overleg met verschillende metaalbewerkingsfabrieken in Henglo om in overleg met de betreffende arbeidsorganisaties meer eenheid in de lonen te brengen.
Lang is W.Willink niet als directeur aangebleven. In augustus 1919 werd nogmaals over zijn benoeming tot commissaris gesproken. Omdat de raad vond dat hij mede verantwoordelijk was voor de gebeurtenissen in Brabant alhoewel niet aan zijn integriteit werd getwijfeld ging de benoeming niet door. Daarop trad W. Willink als directeur af. Hij kreeg een wereldreis aangeboden, maar deze werd tijdens zijn bezoek in Argentinië afgebroken. Hengelo gaf aan dat de economische toestand zodanig was verslechterd dat een verdere betaling van de reis niet verantwoord was. Willink keerde terug Nederland, waar hij in 1934 in zijn woning in Enschede is overleden.
In het jaarverslag van 1920 zien we ook de belangrijkste onderdelen van het bedrijf terug: apparatenfabriek, motorenfabriek, instrumentenfabriek, verkoopafdeling, installatieafdeling en bureaus buiten Hengelo (Maastricht-Brussel-Ned. Indië).
Grote problemen zijn het verkrijgen van arbeiderswoningen in Hengelo, de onderhandelingen met het gemeentebestuur zijn nog steeds gaande.
Overzicht kleine motoren afdeling en proefveld kleine motoren Heemaf 01-10-1919. Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle
SKA Motor
Gebrek aan grondstoffen en de nog steeds ingewikkelde wijze van het bouwen van elektromotoren waren voor Keus aanleiding Ir. H.A.W. Klinkhamer opdracht te geven een betere en simpeler draaistroommotor te ontwikkelen. Hij kwam van Smit Slikkerveer en op 1 juni 1919 in dienst. Zijn uitvinding in 1920 gebaseerd al eerder bekende theorieën leverde de speciale kortsluit anker (S.K.A.) motor op met zijn eenvoud en bedrijfszekerheid en veroverde de gehele wereld.
38 SKA motoren NK 71-4 voor Glace d'anvelais uit Frankrijk. Datum: 11-05-1925 Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle/ Jaap Tuik
Bron: Feestgids Kasteel Hoensbroek, 1929.
Unieke foto van een wikkelaarster bij de Heemaf. Datering 01-02-1919. Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle / Jaap Tuik.
De naam S.K.A. motor maakte dan ook Heemaf over de gehele wereld beroemd. In 1921 zijn de eerste S.K.A. motor motoren te leveren in 5 en 7,5 pk. In het Heim periodiek is aan deze uitvinding uitgebreid aandacht besteed.
Korte biografie H.A.W. Klinkhamer
H.A.W. Klinkhamer is op 15-11-1884 in Amsterdam geboren. Na het behalen van zijn diploma als electrotechisch ingenieur aan de T.H. te Delft was hij in 1910/1911 werkzaam bij Siemens in Berlijn en van 1911 tot 1914 werkzaam bij Brown Boveri in Zwitserland, daar ontwierp hij elektromotoren samen met Dr. Ir. Arthur Scherbius , de uitvinder van de beroemde Enigma decodeermachine uit WOII. In 1914 en 1915 was hij gemobiliseerd en daarna was hij van 1915 tot 1919 werkzaam bij Smit Slikkerveer in de motorenbouw.
Van 1919 tot 1929 was hij als electrotechnicus bij Heemaf in dienst en woonde hij in Hengelo aan de Bornsestraat. Zijn vrouw was de eerste vrouwelijke arts in Hengelo, misschien wel in heel Twente.
Niettegenstaande zijn grote verdiensten als uitvinder van de S.K.A.-motor heeft Klinkhamer zich bij Heemaf toch niet kunnen profileren en is hij naar verloop van tijd vertrokken naar Eindhoven om bij Philips in het natuurkundig laboratorium te gaan werken. Hij overleed in St. Michielsgestel op 20 november 1968.
1917 Groepsfoto hoofdpersoneel Smit Slikkerveer. Zittend geheel links de jonge ingenieur H.A.W. Klinkhamer. Staande links met bolhoed, Adriaan Pot, samen met Willem Smit de oprichter van Smit Slikkerveer.
Knipsel links: In 1913 was Scherbius in Berlijn waar hij een patent voor Klinkhamer aanvroeg. Bron: Claus Taaks, midden de Enigma decodeer machine (bron: Wikipedia), rechts Dr. Ir. Arthur Scherbius (bron: Wikipedia).
Een deel van het archief van de nationale militie waar Klinkhamer tussen 1914 en 1915 gemobiliseerd was. We zien hier geboortedatum en namen van de ouders met woonplaats.
Op 1-7-1920 liet Heemaf ingenieurswoningen bouwen aan de Bornsestraat in Hengelo. Vanaf 1927 woonde Ir. Klinkhamer op nummer 77, samen met nog 4 andere Heemaf ingenieurs. Het waren grote huizen met 3 verdiepingen. Vandaag de dag zijn de huizen nog vrijwel in dezelfde staat terug te vinden aan de Bornsestraat. Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.
Stukje stamboom familie Klinkhamer.
Bron: HHG
In 1921 staan de lonen zo onder druk dat achter elkaar de lonen met 10 – 5 en nog eens 5% daalden. De scherpe Duitse concurrentie en de waarde daling van de Duitse Mark hadden een negatieve invloed op Heemaf. Er werd dan ook een stevig verlies geleden. De in de handel gebrachte nieuwe motortype de S.K.A. motor voldeden wel aan de verwachtingen. Klik HIER voor meer informatie over de SKA motoren.
Bron: Ontwikkeling van de elektriciteitsvoorziening 1880-1938 VDEN / Boek eigendom Stichting Willem Smit Historie.
Malaisejaren 1921 - 1929
In het verslag van het boekjaar 1921/1922 wordt een groot verlies gemeld. Oorzaak is de scherpe Duitse concurrentie en gingen de voorraden sterk in waarde achteruit. Ook dalen de lonen in de landen waar Heemaf veel export heeft. Het gevolg is dat de lonen per in twee stappen met 10% omlaag gaan. Een ander nadeel ontstaat als landen uit bescherming van hun eigen fabricaat gaan beschermen door hoge invoerheffingen in te voeren. En dit terwijl ons land geen invoer rechten kent. Duitsland heeft voor motoren zelfs een invoer verbod. Andere landen hebben hoge invoerrechten. Frankrijk spant de kroon met 65% voor kleine motoren en 26% voor grote motoren.
Wikkelarij grote motoren bij de Heemaf 01-10-1922 Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle/ Jaap Tuik.
1921, Industrieel Nederland.
Wikkelarij grote motoren bij de Heemaf 01-10-1922 Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle
3 pagina's over de Heemaf in een oud Engels boek over Nederland uit 1920.
Bron: Boek Utrecht , uitgave ter bevordering van het vreemdelingenverkeer in Utrecht. (1921)
Elektrische treinen
Toen in 1922 de directie van de Nederlandse Spoorwegen besloot belangrijke spoorlijnen te elektrificeren kon Heemaf dankzij de licenties met Westinghouse in de Verenigde Staten hier een belangrijke bijdrage aan leveren. Heemaf leverde de elektrische uitrusting voor de treinen. En deed dat het eind van de twintigste eeuw. Ook Nederlands Indië was een grote markt voor de Heemaf.
De elektrische trein ESS 3203 gemaakt door Heemaf en Werkspoor in 1927. Bron Holec Historisch Genootschap
Telefonie
Een andere ontwikkeling vond plaats toen de Nederlandse PTT het telefoonverkeer in ons land wilde gaan automatiseren. Op voorspraak van de toenmalige directeur van de PTT, Ir. M.H. Damme kwam er een overeenkomst tussen het Duitse Siemens & Halske en Heemaf. Heemaf vervaardigde in licentie telefoontoestellen. Na de Tweede Wereldoorlog werd de productie van telefoontoestellen in eigen hand genomen. Met de komst van de drukknoptelefoontoestellen stopte Heemaf zijn productie.
Een typische Heemaf telefoon zoals iedereen die wel eens gezien heeft. Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.
Uit het jaarverslag van 1924 zien we het begin van de problemen die zijn ontstaan doordat veel landen invoerrechten het ingevoerd.
De grootste SKA Motor voor Zweden
In 1925 krijgt de nieuw opgerichte afdeling tractie de opdracht voor de levering van 15 motorwagens voor de lijn Rotterdam-Scheveningen met 20 motoren van 250 pk. Ook wordt de eerste Nederlandse electrische locomotief voor Nederlands-Indië opgeleverd. Nieuw is de op het Heemafterrein aangelegde proefbaan en tractiegebouw. Ook van de Nederlandse Spoorwegen krijgt men orders voor 17 motorwagens uitrustingen. Zweedse industriëlen komen in 1920 bij de Heemaf kijken naar de o.a. de SKA motor, dat resulteert in een aantal orders. In 1925 wordt de tot dan toe grootste S.K.A. motor motor 2000pk bij 300 toeren afgeleverd aan een centrale in Stockholm Zweden.
Zweedse industriëlen bezoeken in 1920 de Heemaf. Bron: Holec Historisch Genootschap
Omvormer bestaande uit SKA draaistroommotor 2200 pk; 6600 V; 295 omw min; 25 Hz en gelijkstroom generator 1500 kW; 440 / 600 V met tegencompound wikkeling, voor Elektriciteitsbedrijf Stockholm. Datum: 29-08-1924. Bron: Historisch Centrum Overijssel/ Jaap Tuik.
Detailopname collectorzijde van generator elektriciteitsbedrijf Stockholm 28-08-1924. Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle/ Jaap Tuik.
Omvormer bestaande uit SKA draaistroommotor 2200 pk; 6600 V; 295 omw - min; 25 Hz en gelijkstroom generator 1500 kW; 440 - 600 V met tegencompound wikkeling voor Elektriciteitsbedrijf Stockholm. Datum 29-08-1924 Bron: Historisch Centrum Overijssel/ Jaap Tuik.
In de twintiger jaren werden grote verliezen geleden. Op 2 januari 1926 werden in de algemene vergadering van aandeelhouders reorganisatievoorstellen gedaan. De aandeelhouders verloren bijna de helft van de waarde van hun aandelen. Was het balanstotaal in 1925 nog 14,5 miljoen, het jaar erna was het nog slechts 7,2 miljoen. Gelukkig bleven aandeelhouders en banken in Heemaf geloven. Tijdens de Leipziger Messe in 1928 was er zeer veel belangstelling voor de nieuwe uitvinding van Ir. Klinkhamer met een verbetering van de aanloopcondities voor SKA motoren van een groot vermogen bij een zware aanloop.
Tussen 1925 en 1934 was Paul von Hindenburg president van Duitsland. In deze periode bezocht hij de Heemaf-stand op de Leipziger Messe. Foto archief Holec Historisch Genootschap.
Heemaf Dortmund
Ook kwam er in dat jaar een dochterfabriek in Dordmund om de nadelige gevolgen van de invoerrechten te ontlopen (1927). De nieuwe vestiging in Duitsland en een licentieovereenkomst met Westinghouse droeg er verder toe bij dat de Heemaf in 1926 na Philips het belangrijkste laboratorium (maar de onderzoekers waren vooral verspreid werkzaam) voor elektrotechnisch wetenschappelijk onderzoek in Nederland bezat. Philips had 26 elektrotechnisch ingenieurs in dienst (en daarnaast 19 werktuigbouwkundig ingenieurs en 18 chemici), de Heemaf 20. In 1939 was dat 128 tegen 22 geworden. Er werd ook weer een zij het bescheiden winst gemaakt.
Naast de tractie en de telefoon bleven de normale fabricageprogramma van elektrische machines en apparaten in de loop van de jaren steeds verder uitgebreid.
Bron: 14-08-1927 Vaderland.
Heemaf Dortmund, (1930). bron Historisch Centrum Overijssel te Zwolle
Klik op bovenstaande reclame foto van Heemaf Flanschmotoren om het hele boekje te zien uit 1930 (PDF)
Reclameboekje van Heemaf Dortmund uit 1935, bron: HHG
Links de bijbehorende brief bij het reclameboekje van Heemaf Dortmund uit 1935, rechts een verzendadvies van Heemaf Dortmund uit 1934, bron: HHG
Brief Heemaf Dortmund uit 1939, bron: HHG
Bedrijfsauto Heemaf Dortmund, merk "Ford", 14-06-1930. Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle
Een mooi emaille Heemaf Dortmund reclame bord uit de jaren dertig van de vorige eeuw. Bron: HHG.
Folder Heemaf Dortmund 1929, bron: Holec Historisch Genootschap
De dertig en veertiger jaren
Het bedrijf groeide er kwamen steeds meer fabriekshallen, in 1930 kwam er een nieuwe montagehal en daarna een research-laboratorium en een centrale gereedschapmagazijn. Ook kwamen er steeds meer verkoopkantoren door het hele land, zoals verkoopkantoor Rotterdam en Groningen.
Links Heemaf verkoopkantoor Rotterdam, 1-1-1924, rechts verkoopkantoor Amsterdam, 1-1-1930
Heemaf verkoop kantoor, Zuidblaak Rotterdam 1-12-1929
Verkoopkantoor Groningen 1930
Heemaf verkoopkantoor Groningen, toonzaal foto links 15-10-1930, midden toonzaal 1-1-1931, rechts vestibule 1-1-1931
Toonkamer verkoopkantoor Groningen, 1-1-1931
Links, verkoopkantoor Groningen, toonzaal 15-10-1930, rechts een zitje in het verkoopkantoor Groningen, 1-1-1931, Bron: Historisch Centrum Overijssel.
Groepsfoto voor het laboratorium met personen die aan de bouw en de inrichting van het nieuwe lab meegewerkt hebben. Datum: 11 december 1938. Bron: Historisch Centrum Overijssel
Een korte beschrijving van de Heemaf en zijn producten in een speciale Engelstalige uitgave van het blad electrotechniek, de electrification of the Netherlands I.E.C. (1935).
1930, reclame Heemaf, SKA motoren, voor gemaal Boreel Walcheren.
Enkele statistieken:
Personeelsleden t/m 1937
- 1908: 97
- 1914: 600
- 1917: 1000
- 1919: 1540
- 1920: 1263 waarvan 346 minderjarig
- 1927: 1330, 950 arbeiders en 380 beambten
Foto rechts, jongetje van een jaar of 10/12 bij een stator van de Heemaf (1-12-1924). Bron: Het Heim/HHG
| Jaar | employés | uurloners | totaal |
| 1929 | 133 | 631 | 764 |
| 1930 | 144 | 626 | 770 |
| 1931 | 114 | 480 | 594 |
| 1932 | 85 | 321 | 406 |
| 1933 | 72 | 281 | 353 |
| 1934 | 78 | 332 | 410 |
| 1935 | 93 | 387 | 480 |
| 1936 | 104 | 454 | 558 |
| 1937 | 112 | 484 | 596 |
Heemaf plattegrond 1940.
Bron: HHG
Comments powered by CComment