Bij het kennis en informatiecentrum van ons museum HEIM kwam in 2011 een vraag binnen die na veel speurwerk kon worden beantwoord. De vraag was: “Wie heeft de locomotief ontworpen? ”. Eerst was er de vraag wat wordt er met de locomotief bedoeld? Dat bleek niet een van de locomotieven die Heemaf had gebouwd, maar het markante kantoor van Heemaf aan de Bornsestraat dat in de volksmond ook de locomotief wordt genoemd. Met mijn belangstelling voor de geschiedenis van de Heemaf begon ik te zoeken. Dat bleek niet zo gemakkelijk. De bouw was rond het begin van Wereldoorlog II en veel informatie was er niet te vinden. In het archief van de gemeente was ook niets gevonden.
In de Heemaf-Post van december 1940 is onder korte mededelingen het volgende bericht opgenomen. Op 20 juli 1940 diende Heemaf bij "den regeeringscommissaris voor den wederopbouw" een verzoek in voor het bouwen van een nieuw kantoor aan de Bornschestraat, waarvoor de vergunning inmiddels verkregen werd en het ontwerp gereed ligt. In het nummer van december 1941 zien we naast een foto van de oude situatie met de villa een foto van de maquette van het nieuwe kantoor.
Woonhuis (links) van de fam. Hofstede Crull tussen 1898 en 1912. Later aangekocht door Heemaf en in 1918 als hoofdkantoor ingericht. Huis was opgetrokken op de fundamenten van het zogenaamde Dijkshuis en meer dan 100 jaar oud. Door vererving was het in handen gekomen van Aleida Dikkers, de vrouw van de oprichter van Heemaf, Hofstede Crull.
Maquette van het nieuwe kantoorgebouw
Verder een korte mededeling dat het kantoorgebouw in een voormalig woonhuis niet meer voldeed en dat er plannen werden gemaakt voor een modern kantoorgebouw. In 1937 werd een eerste ontwerp voor een nieuw hoofdkantoor gemaakt. Door tijdsomstandigheden en urgentere andere voorzieningen werd pas in 1940 door het bestuur van Heemaf toestemming gegeven voor de bouw. Architect Roosenburg kon met de aanwezige plannen aan de gang en was de ontwerper van het nieuwe gebouw. De uitvoering was in handen van de Hengelose aannemer Ribberink. Het architectenbureau Schrakamp uit Hengelo werd belast met toezicht en detaillering. In maart 1941 werd een begin met de bouw gemaakt. Er komen verblijven voor de directie en verschillende afdelingschefs. In de grote kelder is ruimte voor een groot archief terwijl de bovenverdieping een ruimte krijgt voor het houden van vergaderingen. In het najaar van 1942 werden de kantoren betrokken. Het kantoor had aan de zuidkant een mooie tuin met een aparte ingang.
Architect Dirk Roosenburg (1887-1962)
Hij werd in 1887 in den Haag geboren, zijn vader was huisarts en zijn moeder was een telg uit de ondernemersfamilie Fentener van Vlissingen. Hij groeide op in den Haag en bezocht daar de HBS. Zijn beste vakken daar waren meetkunde, stereometrie en tekenen. In 1905 ging hij naar Delft om civiele techniek te studeren, maar in het tweede jaar stapte hij over op de studie bouwkunde. Hij nam ruim deel aan het studentenleven. Na zijn huwelijk met Annie Luyt ging hij in 1912 werken bij architect Jan Stuyt in Amsterdam. Het jaar daarop was hij bij de Landsgebouwendienst als buitengewoon opzichter in het Tweede District, zijn oom is daar de Rijksbouwmeester. Een half jaar later is hij tekenaar op het bureau van H.P. Berlage. Onder andere bekend van het Jachtslot Sint Hubertus bij Hoenderloo voor de familie Kröller-Müller. In 1916 begon Roosenberg zijn eigen bureau.
In 1919 ontstond TABROS, Technisch Advies Bureau Roosenberg, Op ten Noort en Scheffer. In de volgende jaren kwamen er belangrijke opdrachten binnen van o.a. Philips, Rijkswaterstaat en de KLM. Roosenberg was binnen TABROS de architect de andere twee meer ingenieurs. Gevolg gevend aan een verschil in levenswijze, Roosenberg was een levensgenieter, kocht Roosenberg zich in 1921 uit en nam belangrijke klanten mee naar den Haag.
Dirk Roosenberg kreeg zes kinderen, maakte kleding en hoeden voor zijn vrouw en een tent om mee op vakantie te gaan. Als gevolg van zijn activiteiten in de Haagse kunstenaarswereld werd hij betrokken bij het ontwerpen van monumenten zoals het monument voor Juliana van Stolberg in den Haag. In de Tweede Wereld Oorlog was hij betrokken bij illegale activiteiten. Op zijn zeventigste verjaardag in 1957 trok hij zich terug, maar bleef wel als adviseur. Op 11 februari 1962 overleed hij na een kort ziekbed. Een pater familias, maar vooral een gedreven architect ging heen. Maar hij liet veel na, ook in Twente.
In zijn werkenlijst in het boek van Dorine van Hoogstraten vinden we voor Twente het volgende terug:
061 1920, bouwplan Enschede Gelderman
062 1920, bouwplan Enschede rioleringsplan ook 082
074 1920, Oldenzaal sportterrein
182 1927, Den Haag woning D.W. van Wulfften Palthe, Nieuwe Parklaan
232 1936, fabriek Hengelo, Koninklijke Weefgoederenfabriek
271 1931-1932 bebouwing vliegveld Enschede ook 304,305,312 en 318
409 1939-1941 Hengelo, kantoor Heemaf
417 1939 Hengelo, kantoor Dikkers en nieuwe laboratorium
Ook voerde Roosenburg werkzaamheden uit voor Rijkswaterstaat. Hij was betrokken bij het Twentekanaal van Zutphen naar Enschede met de aftakking naar Almelo. Bij Eefde was het hefportaal voor de sluis. Tussen de torens van de sluis was een brug gebouwd met daarin de as om beide lieren met dezelfde snelheid te laten werken. Bij de tweede sluis bij Delden zien we deze brug niet meer. Door een uitvinding van Heemaf konden met synchroonmotoren de hefdeurkabels gelijk opgetakeld worden. De sluis bij Hengelo werd na de haven van Hengelo (bij de Waarbeek) gebouwd. Voor Hengelo waren dus maar twee sluizen; voor Enschede drie in de vaarroute, gerekend vanaf de IJssel.
Links sluis Eefde met de tussenbrug, rechts de sluizen Delden (boven) en de Waarbeek onder zonder tussenbrug.
Ingebruikneming nieuw kantoor.
In het Heemaf-Nieuws van 15 november 1942 wordt gemeld dat het nieuwe kantoor in gebruik is genomen.
Letterlijke tekst:
Hoewel alle werkzaamheden nog niet geheel beëindigd waren, hebben wij ons genoodzaakt gezien, het nieuwe kantoor overhaast te betrekken. Een gedeelte van het oude kantoor, gelegen aan de Bornschestraat, moest namelijk worden afgestaan aan het Gewestelijk Arbeidsbureau, dat inmiddels in gebruik is genomen. Daar deze oude kantoren veranderd dienden te worden, teneinde een van Heemaf afgesloten geheel te vormen, met eigen uitgang, was het noodzakelijk, dat de daar huizende Heemaf-afdeelingen in de tweede helft van October successievelijk naar elders werden overgebracht. Het eerst heeft de Heer Van de Vosse met de financiële de tweede verdieping van het nieuwe kantoor betrokken en daarna hebben het installatiebureau en de verkoopende afdeelingen de eerste verdieping volledig bezet. De gelijkvloersche kamers voor afdeeling projecten-afdeeling zijn nog niet geheel gereed, evenmin als de directie-kamers. De nieuwe bureaux, die zooveel mogelijk van stalen meubulair zijn voorzien, maken een keurigen indruk: verwarming, verlichting en telefooninstallatie zijn volgens de nieuwste begrippen uitgevoerd en de Hensen-Heemaf-lift, die de archieven in de kelder met alle verdiepingen verbindt, is met de nieuwste technische snufjes uitgerust.
De heer Stapff, onder wiens leiding het gebouw tot stand is gekomen, en die groote en steeds nieuwe moeilijkheden had te overwinnen, heeft dan ook alle eer van zijn werk. Met een gevoel van grooten trots en met frisschen moed zijn de bewoners van dit prachtige Heemaf-gebouw aan het werk gegaan.
We zien dus dat de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog ook Heemaf niet voorbij zijn gegaan. In hetzelfde Heemaf-Nieuws maar ook eerdere en latere uitgaven wordt veel aandacht besteed aan Heemafwerknemers die in Duitsland tewerk zijn gesteld.
In een Heemaf film uit 1941 is een kort fragment aanwezig over het betonstorten voor het nieuwe hoofdkantoor.
Informatiebordje ANWB/VVV aanwezig aan het kantoorgebouw, met foute informatie over de architect.
Literatuur:
1: Heemaf Post
24 december 1940
24 december 1941
24 december 1942
2: Economisch Technisch Jaarverslag
24 december 1943
3: Een bijzonder energiek ondernemer, Rento Wolter Hofstede Crull (1863-1938)
Jaap Tuik, Walburgpers, Zutphen, 2009
4: Dirk Roosenburg
Dorine van Hoogstraten, uitgeverij 010, Rotterdam, 2005
Nadat ik dit alles uitgezocht had, kwam ik een boek over Hengelo tegen waarin de architect ook werd genoemd.
Hieronder nog een stuk uit Heemaf post en een aantal foto’s van de bouw.
Met dank aan archief- en bibliotheekmedewerksters van het Nederlands Architectuur Instituut in Rotterdam voor de vriendelijke ontvangst en behulpzaamheid.
Willy Ahlers (Kennis en informatiecentrum HEIM Hengelo).
Write comment (0 Comments)Op 27 december 1894 trouwde - elektriciteitspionier en oprichter van de Heemaf - Hofstede Crull met Aleida Dikkers. Ze was knap, intelligent en zeer beschaafd. Haar vader was oud kantonrechter Hendricus Dikkers. Aleida had acht jaar moeten wachten op deze dag. Tussen 1894 en 1898 woonde het gezin in Borne. Het echtpaar kreeg vier dochters tussen 1895 en 1902, voor Hofstede Crull ook vier teleurstellingen. Hij kreeg geen zoons die zijn pas verworven naam konden doorgeven.
Trouwfoto van het echtpaar Hofstede Crull- Dikkers, december 1894. Aleida overleed in 1928, zes jaar later hertrouwde Hofstede Crull met de Duitse Elisabeth Kühn. Aleida Johanna Hendrika Dikkers was de enige dochter van Hendricus Dikkers en van Johanna Dikkers uit Borne.
Zijn dochters
Johanna werd geboren op 27 augustus 1895, Cartharina op 1 mei 1897, Wolthera op 30 maart 1900 en Aleida op 1 mei 1902. Bij de geboorteaangifte van de laatste twee trad Floris Hazemeyer op als getuige. Catharina vertelde dat Hofstede Crull een strenge huisvader was en haar moeder kalm en rustig. Er waren drie kindermeisjes of gouvernantes. De opvoeding was volgens de gegoede kringen in Twente, veel aandacht voor omgangsvormen en een strenge selectie voor de te bezoeken scholen en vriendinnetjes. Geldzorgen waren er niet Aleida kon zeker bij de zeer gegoede inwoners van Twente gerekend worden en Hofstede Crull had al snel een fors inkomen. Hofstede Crull was veel op reis, maar hij maakte ook tijd vrij voor zijn gezin, autoritjes en vakanties. Het was zeker in die tijd niet mogelijk dat één van zijn dochters het werk van haar vader zou kunnen voortzetten.
De vier dochters, van links naar rechts: Johanna (1895), Catharina (1897), Wolthera (1900) en Aleida (1902). Johanna (‘Janny’) trouwde met de zakenman Oscar Garschagen, Catharina (‘Puppe’) trouwde eerst met ir. Charles Stork, scheidde van hem, ging kunstgeschiedenis studeren en trouwde met de Zwolse jurist Hendrik Bouman. Wolthera maakte naam als pottenbakster en trouwde met de psycholoog Werner Eduard Albert Hermanns uit Dortmund, die werkzaam was op de Quakerschool in Eerde. De jongste dochter Aleida (‘Tin’) was actief binnen de antroposofische beweging van Rudolf Steiner en bleef ongehuwd.
Read more: Rento Hofstede Crull en zijn 4 dochters
Write comment (0 Comments)In een oud dagblad "Vaderland" stond een artikel met een foto van het voltallige Heemaf personeel dat luistert naar een radiotoespraak van minister-president Colijn in 1936. In een tijd dat bijna niemand een radio had werd het personeel van de Heemaf altijd op de hoogte gehouden van belangrijke gebeurtenissen via de fabrieksradio of grammofoon. Later vond ik bij Historisch Centrum Overijssel 2 soortgelijke foto's terug. De ene foto uit 1936 en de andere uit 1939. Beide foto's stonden op de voorkant van de dagbladen "het Vaderland" (1936) en "de Maasbode" (1939).
11-4-1939, bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle
11-4-1939, bron: Maasbode
26-9-1936, Heruitzending op grammofoonplaat van de rede van minister Colijn - betreffende de devaluatie van de gulden - voor het personeel van de HEEMAF in de grote fabriekshal.
Bron: Vaderland 26-9-1936 
Hieronder een krant met daarin een samenvatting van de toespraak van Colijn uit 1936.
Bron: Nieuwe Tilburgsche Courant 28-9-1936.
Write comment (0 Comments)Onderstaande prachtige reclameposter dateert uit 1927 en betreft reclame voor Heemaf in België, met als vertegenwoordiger J. Kamps & Cie Ingenieurs uit Brussel.
Bron: "Les chemins de Fer Belges, The International Publishing Corporation, S.A. Bruxelles
Write comment (0 Comments)Weer een mooie foto van het kantoorpersoneel van de Heemaf uit lang vervlogen tijden. De foto is gemaakt op 6-6-1926
{jcomments off}
Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.
Mede mogelijk gemaakt door: 
De KB archiveert deze website als Digitaal Erfgoed in het kader van een charter van Unesco.
Contact gegevens:
HOLEC HISTORISCH GENOOTSCHAP
Binnenvaart 15
6642 CT Beuningen (Gelderland)
E-mail: info@holechistorie.nl
Mobiel: 06 19009274
